Jартамал сос.
«Алтай литература» деп уреду предметтин программазы 6-чы класска тургузылган. Берилген программанын
тозолгозинде jанар айдын 17-чи кунинде 2010 jылда jоптолгон орто уредулу школдын федерал эл-тергелик уреду
стандартты, Н.М.Киндикова, Е.Д.Чандыева, У.Н.Текенова тургускан « Алтай литературала иштеер программалар»
(2012) ла Е.Д.Чандыеванын «Алтай тил ле литературанын урокторында текши уреду эдилгелерди темиктирери» (2012)
деп программалары салынган.
Программа бир канча чокым болуктерден турган:

Jартамал сос.

Курсты уренеринде jединетен турулталар.

Уреду планда курсттын jери ле уреду предметтин ондайы.

Уренчиктер нени билер учурлу

«Алтай литература» деп уреду предметти темаларла пландаары.

Алтай литературала уренчиктердин билгирин баалап тургузар темдектердин кемjулери.

Уредуни тил темиктирери jанынан jеткилдеер материалдар.

Уреду-методикалык литературалардын тисмези.
Литературалык уредунин амадузы – литературанын урогында Кижи ле Сос тос аjаруда болгонын чокымдап,
текстти бастыра jанынан ширтеп, кееркедим состин ийдезине, сур-кеберлердин jажыдына, ойгорлык шуултенин
учурына аjару эдерине уредери; уренчиктин кеендик jайалтазын оскурер ле литератураны баалап кычырарын некеер,
ол ойдо танынан корум- шуултелу болорына тазыктырар; текши уреду билгирлерге ле эдилгелерге jединери.
Бу амадуга jедерге
1)торол ло телекейлик литератураны кычырар ла уренер;
2)чумдемелди танынан аайлаарга темигер;

1

3)литературада калыктын, текши кижиликтин сурактары тургузылганын ондоор;
4)уренчиктин культуразын кодурер, кееркемелге куунду болорын кичеер;
5)уренчиктин чумделге – jайаанын оскурер, бойы чумдеерине тазыктырар, кееркедим санаазын, сезимин ойгозор;
6) литературалык эрмек-куучынын кенидер;
8-чи класстын алтай литературазы эки тос болуктен турат: «Алтай литературанан», «Оско калыктардын
литературазынан».
8-чи класста кееркедим ле билим литературанын башказына аjару салынат, сур-кебердин учуры чокым jарталат.
Уренчиктер уренер тос ондомолдор – кееркедим кеп, жанр – бузулбас кеп болгоны, литературанын будумдерге ле
жанрларга болингени, жанрлардын тизузи, олордын болингени ле жанрлардын кеби, литературалык чумдемелдердин
кееркедим телекейи, литературалык ууламjы.
Курсты уренеринде jединетен турулталар.
«Алтай литература» деп уреду предметти уренип, уренчиктердин jединетен турултазы федерал эл – теергелик
уреду стандарт аайынча уч будумду болот: уренчиктин озумиле колбулу (личностный) турулталар, текши уреду
эдилгелерле колбулу (метапредметный) турулталар, предметле колбулу (предметный) турулталар.
Уренчиктин озумиле колбулу (личностный) турулталар:
-уренчиктердин когус санаазын байыдары ла эстетический корумин элбедери;
-уренчиктер бойынын угы- този керегинде билери, ос (этникалык) корумин элбедери;
-уренчиктин торолине чындык куунин таскадары, торол литературазын билери ле алтай бичиилерле оморкооры;
-башка – башка jетирулерле иштеп билери (созликтер, энциклопедиялар, интернет-ресурстар);
-алтай элдин ос литературазын, туукизин, культуразын билери;
-Россия ичинде элдердин байлыгыла, культуразыла колбулу билгирлерле таныжып, текшикижилик учурын jартап
билери;
-оско калыктардын литературазын билип, учурын ондооры;
2

-jаны билгирлер аларына белен, jилбиркек уренчик таскадары.
Текши уреду эдилгелерле колбулу турулталар:
- чумдемелде кодурген сурактын каруузын табып, берилген материалды чокым ондооры;
- туп – шуулте чыгарып билери;
-ылгап, текши шууп билери;
-уренчик бойынын алдына уреду амаду тургузып, ого jединер аргаларды темдектеп билери;
-кандый бир айалга керегинде келиштире эртеден шуулте (гипотеза) айдып, ол шуултени темдектер ажыра
быжулаары;
-бойынын ижин чокым пландаары, jилбузин jарт билери;
-башка-башка будумду бичиктерле танынан иштеп билери.
Предметле колбулу турулталар:
-алтай литературанын чумдемелдерин билери;
- чумдемелдин тематиказын, тургузылган курч сурактарын, литературанын теориязын, алтай литературанын
уйеленгенин билери;
- чумдемелге ылгамал откурери, тундештиру иш откурери;
- автордын куунин jартап билери;
- литературанын будумдерин ылгаштырып билери, текстке jуук куучындап билери, текстле иштеери, куучын
тургузып билери;
- литературалык ондомолдорды билери;
-кееркедим чумдемелди ылгаарында бичилген ойиле колбоп, тексттин текшикижилик ле элдик учурын анылап
билери;
- кееркедим чумдемелде сюжеттин болуктерин ылгаштырары, композицияны, кееркедим эп-аргаларды, олордын
текстте учурын jартаары.
Уреду планда курстын jери ле предметтин ондайы.
Регионал базисный учебный планда 6-чы класста алтай литератураны уренерине 70 час берилет:
чумдемелди уренерине - 50 час
3

тил темиктирерине - 18 час,
jыл туркунына уренгенин такып корорине - 2 час.
№ Ондайы
Бастыра канча Тил темиктирерине канча час берилген
час берилген
1. Кире сос
1ч
2. Калыктын чумду созинен
9
3ч
3. 1ебрен турк литература
3ч
4. Алтай литературанан
34ч
15ч
5. Оско калыктардын литературазынан
3ч
6. 1ыл туркунына отконин такып корори 2ч















Литературанын ондомолдоры:
Литература-кееркемелдин бир будуми .
Кееркедим сур-кебер,онын темдектери.
Фольклордын жанрлары (табышкак,кеп сос,чорчок).
Фольклор ло литература.
Литературалык жанрлар (литературалык чорчок,куучын,басня).
Литературанын болуктери.
Чумдемелдин темазы.
Чумдемелдин тос шуултези.
Сюжет. Узук (эпизод).
Кееркедер эп- аргалар (эпитет, тундештиру, олицетворение, аллегория, метафора).
Лирика.
Куучындаганы.
Улгерлегени.
Куулт, мадак.
4

Уренчиктер нени билер учурлу:
- сайламанын (композициянын) анылу будумдерин ылгап ла онын учурын ондоп турары;
-чумдемелден геройлорынын кылык-jанын jартап билер. Олордын башказын ла тунейин ылгаштырып, автордын
куунин чике билип аларга геройлорды бой-бойлорына тундештирип;
-эпика, лирика ла драма будумду чумдемелдерди ылгаштырып;
-тузаланган эп-аргалардын учурын jартап;
-кееркедим, билим-популярный ла публицистика текстти чын, чокым-jарт, унле анылап кычырып;
-эпикалык чумдемелди ле онын узуктерин толо, талдап эмезе кыскарта айдып ла бичип;
-уренип турган чумдемелге айдып ла бичип сочинение-шуулте тургузып (сурактарга толо каруу берери ле
чумдемелдердин геройлорына характеристика тургузары);
-эпикалык чумдемелге ле онын узуктерине план тургузып;
-сости угуза эмезе бичип айдатан санаа-шуултезине план тургузып;
-танынан кычырган литературалык чумдемелге ле кееркемелдин будумдерине бойынын куун-санаазын айдарын;
-бойынын коргони, билгени аайынча эмезе выставка-коруде болгоны керегинде ле онон до оско учуралдарга
сочинение бичиирин.
Некелтелерге тургузылар

темдектер (оценкалар)

«5» темдек тургузылар: 1)уренген материалды толо айдып,определениелерди ле ээжилерди чын jартап берзе;
2)материалды (суракты)ондоп турганын коргузип,бойынын шуултезин jартап, ээжилерди ле определениелерди
керекту темдектерле керелеп билерин коргуссе (jук ле уренер бичикте берилген темдектерле эмес,бойы таап
тургузып айткан темдектерле)
3)торол тилинин анылу кебер-будумин jакшы билип турганын ла оско тилдерден нези башка болгонын
коргуссе;
4)материалды ээчий-деечийинче jартап,литературный тилдин кемин буспай куучындаза.
«4»темдек тургузылар:уренчик каруузын «5»темдектин некелтелерине келижер,jе 1-2jастыра эделе,бойы
тузединзе;
Ээчий-деечийинче айдарында ла куучын-эрмегинде 1-2jедикпес болзо.
5

«3»темдек тургузылар:уренчик теманын тос учурын ондоп турганын коргуссе,jе каруузы толо
эмес,определениелерде эмезе ээжилерде jастыралар этсе;
Бойынын шуултелерин jеткилинче толо бойынын темдектериле керелеп болбозо;
Ээчий-деечийин бузуп айтса,куучын-эрмегинде jастыралар болзо;
Торол тилинин анылу учуралдарын коргузип болбой турза.
«2»темдек тургузылар:уренип турган материалдын коп jанын билбегенин коргуссе, определениелердин ле
ээжилердин учурын бузып турган jастыралар эдип,бойынын темдектериле jартап болбозо;
Ээчий-деечийин бузып,куучын-эрмегинде jастыралар болзо;
Материалды учту-башту ла будумjилу эдип айдып болбозо.
«1»темдек тургузылар:уренчик материалды чек билбезин коргуссе.
Уренчикти урокто онотийин сурабаза да jе уроктын туркунына иште ол тен-тай турушса,эмезе нокоринин
учун каруу берип,кожулта ла тузеду этсе, «поурочный балл» тургузар аргалу,jе бу айалгада «2» ле
«1»темдек тургуспас.Уроктын туркунына уренчик иштенбей,керексибей,ишке jомошпой отурган болзо, коомой
темдек тургуспай,уредучи jук ле сосло кезедер.
6-чы класста.
«3»темдек -4 орфографияла,5 пунктуацияла;эмезе 5 орфографияла,4 пунктуацияла jастыра бар ишке тургузар
аргалу.
«3»темдек 5орфографияла,6 пунктуацияла jастыра бар ишке база тургузылар,jе олордын тоозында укташ ла
jаан эмес jастыралар болзо.
«2»-7 орфография,7 пунктуацияла; эмезе 6 орфографияла,8пунктуацияла; эмезе 5 орфографияла,9 пунктуацияла; эмезе
8орфографияла,6 пунктуацияла jастыралар бар ишке тургузылар.
Jастыралар «2» темдектин jастыраларынын тоозынан ажыра болзо, ол ишке «1» темдек тургузылар.
Jастыраларды тоого алып, оценка тургузар тушта,кандый тооны аjаруга алары уредучинин бойында, jе андый
учуралдарда тургузарга турган оценканын адакы кемjузи база бар, темдектезе: «4» темдектин кемjузи-2
орфографический jастыра, «3» темдектин-4 орфографический jастыра(5-класска-5 орфографический jастыра), «2»
темдектин-7 орфографический jастыра.
Сочинениелердин ле изложениелердин кеми ле тургузар темдектери(оценкалары).
6

«5» темдек тургузылар-учуры ла куучын-эрмеги учун: темага толо келижип jат,фактический jастыралар
jок,учуры ээчий-деечийинче бичилген (план аайынча эмезе план jогына). Созлиги бай,сосло чике
тузаланган.Морфологиянын jузун-jуур кебериле ,синтаксистин конструкцияларыла тузаланган (уренген темага)
Мары ла одуми jетире.Буткулинче алза,иштин учурында бир jедикпес, бир jастыра куучын-эрмегинде болзо.
Бичикчизи(грамотности): бир орфографический эмезе пунктуационный jастыралу.
«4» темдек-учуры ла куучын-эрмеги учун: иштин тос учурында чике,jе тоолу фактический jедикпестер
бар.Бичигени тос учурыла темага келижип jат(темадан бир эмеш туура барганы бар).Ээчий-деечийинен бир
эмеш кыйа барганы бар.Куучын-эрмеги лексика ла грамматика jанынан jеткилинче jузун-jуур.Иштин мары
jеткилинче бирлик ле чокым.Буткулинче алза,иштин учурында экиден коп эмес jастыра ла куучын-эрмегинде
учтен коп эмес jедикпес бар болзо.Бичикчизи учун:2 орфографический ле 2 пунктуационный, эмезе 1
орфографический ле 3 пунктуационный,эмезе 4 пунктуационный ла орфографический jок болзо,jе 2
грамматический jастыра болзо.
«3»темдек-учуры ла куучын-эрмеги учун: темадан тура барбаган болзо, тос учурыла иш чын, jе кезек
фонетиканын jастыралары бар. Ээчий-деечий бузылган.Созлиги уйан,jастыра тузаланган состор учурап
jат.Синтаксистин конструкциялары jузун-jуур эмес.Мары бирлик эмес, куучын-эрмеги jеткилинче чокым-jарт
эмес.
Буткулинче алза, иштин учурына 4 jедикпес ле куучын-эрмегинде 5 jедикпес бар болзо.
«2»темдек-учуры ла куучын-эрмеги учун: иш темага келишпей турган болзо. Коп фактический jастыралар
бар.Ээчий-деечий кажы да болугинде бузылып калган,колбу jок;иш планга келишпей турган болзо.Созлиги
сурекей уйан,jастыра тузаланган состор коп учурап jат.Эрмектери кыска ла бир туней(башка-башка
конструкцияларла тузаланбаган) Эрмектер ортодогы колбу jарт билдирбей турган болзо.Мары бузылып калган.
Буткул иште 6 jедикпес, куучын-эрмегинде 7 jастыра бар болзо.
Бичикчизи учун:7 орфографический ле 7 пунктуационный эмезе 6 орфографический ле 8 пунктуационный,5/9
эмезе 8/6 ла 7 грамматический jастыра бар.
«1»темдек-учурында 6-дан коп jастыра ла 7 jастыра куучын-эрмегинде.
Бичикчизи учун : 7-ден коп орфографический ле 7 пунктуационный ла 7 грамматический jастыралар бар болзо.
1) Сочинениенин кеми 1,5-2катапка кеминен коп эмезе ас болзо, «4» ло «3»темдектин кемjузине келиштире
эмезе бийиктеде, эмезе jабызада тургузылар. Темдектезе, бичикчизин баалаза, «4» темдекти тургузар: 3
7

орфографический,2 пунктуационный,2 грамматический jастыра эмезе:2 орфографический,3пунктуационный,2
грамматический jастыра.
«3»темдек-6 орфографический,4 пунктуационный, 2 грамматический jастыра болзо.
«5»темдекке-коп ло ас бичилгени тоого алынбас.
2) Аjаруга алар:уренчик алдынан бойы бичигенин,анылу шуултезин,бичигенинин композициязы ла куучынэрмеги jанынан канайда бичилгенин. Анылу шуулте бар болзо,1-кы темдекти бир баллга бийиктедер аргалу.
3)Тема jарталбаган болзо,арткан некелтелер ойинде буткен де болзо,1-кы темдек(учуры ла куучын-эрмеги
учун) бийик болбос.
4) Изложениенин ле сочинениенин темдектерине оро айдылган «укташ» ла jаан эмес jастыралар,уренчиктин
тузедулери база тоого алынар.(«Диктанттын темдектерин корор.)

8

6 чы класска «алтай литература» деп уреду предметти темаларла пландаары
№

Курстын ондайы

Канча час
берилген

1
2
3
4
5

Кире сос. Кееркедим литературада кижинин сур-кебери
Алкыш сос.
Куучын- эрмекте алкыш состорди тузаланары
Сооjын.Cооjыннын будумдери
« Jердин буткени», «Бортык тынду кижи»,
.
Сооjын «Мечин»
Кеп куучын. «Каспа», «Тодоштор», «Иркиттер»

1
1
1
1
1

03.09
06.09
10.09
13.09
17.09

1

20.09
24.09

8

Легенда. «Алмыс эмегенге айылдаганы».Кудай 1аныла
колбулу куучындар.

1

27.09

9

Тил темиктирери. «Алтай улустын байланыштары ла бис»
деп
шинжу иш откурери.

1

01.10

10

Кай чорчок . « Когутей».

1

04.10

6
7

9

Уроктын одотон ойи
План аайынча
фактически

11

« Когутей» деп кай чорчокто баатырлардын сур-кебери.

1

08.10

12

Тил темиктирери. Кай чорчоктин узугин эске уренери.

1

11.10

13

А.Т.Тыбыкова. « Турк энчилик бичик-биликтин 1ажыдын
тапканы».

1

15.10

14

« Билге-каганга учурлалган кереес»(кочуреечи-К.Кошев)

1

18.10

15

Г.П.Самаев. «Кунчыгыш турк элинин Билге туштагы
1енулери ле божогоны.

1

22.10

16

М.В.Чевалков. « Чоболкоптун 1уруми».

1

25.10

17

Чумдемелде тос геройлордын сур-кебери коргузилгени.

1

05.11

18

Чумдемелде кижинин 1уруми ле элдин туукизинде болгон
керектердин колбузы
Тил темиктирери. «Менин угы-тозим» деп шинжу улекер
тургузары.

1

08.11

1

12.11

20

Г.И.Чорос-гуркин. « Алтай ла Кадын»

1

15.11

21

Тил темиктирери.Г.И.Чорос-Гуркиннин 1уруктары ла
чумдемелиле тундештиру иш откурери.
М.В.Мундус-Эдоков « jайгы энир»

1

19.11

1

22.11

19

10

22
23

« Каракуланын 1аргызы»

1

26.11

24

Тил темиктирери.М.В.Чевалковтын ла М.В.МундусЭдоковтын
басняларыла тундештиру иш.

1

29.11

25

П.В.Кучияк. « Уч кыс»-драмалык чумдемел.

1

03.12

26
27

« Уч кыс» деп драмада тос ло болушчы персонажтар
Драманын сюжеди ле композициязы.

1
1

06.12
10.12

28

Чумдемелде тос геройлордын сур-кеберлери.

1

13.12

29

1

17.12

30

Тил темиктирери. «Уч кыс» деп чорчокко инсценировка
тургузар.
С.С.Суразаков. «Кайчы»

1

20.12

31

«Кайчы» деп чумдемелде Канакуштын сур-кебери.

1

24.12

32

Тил темиктирери.Тос геройлордын сур-1уругын тексттен
табып,
учурын 1артаар.

1

27.12

11

1

14.01

33

И.В.Шодоев. «Межелик», «Коркышту 1ыл», « Школдо».

34

Чумдемелде тос геройлордын сур-кеберлери коргузилгени.

1

17.01

35

Тил темиктирери.Изложениеге белетеери.

1

21.01

36

Тил темиктирери.Изложениени бичиири.

1

24.01

37

И.П.Кочеев. «Митяш»

1

28.01

38
39

Чумдемелде балдардын сур-кебери,кылык-1аны коргузилгени 1
Тил темиктирери.Чумдемел иш. «Меге 1араган герой»
1

31.01
04.02

40

Тил темиктирери.Чумдемел иш. «Меге 1араган герой»

07.02

41

А.Ф.Саруева « Туулар чечектеринин кожоны»деп улгердин
кееркедим эп-аргалары.

1

11.02

42

А.О.Адаров. «Кара суу» деп улгерде лирикалык геройдын
сезимдери, куун-табы.

1

14.02

12

43

Тил темиктирери. « Алтайдын аржан суулары» деп темага 1
улекер тургузары.(кичинек бичигеш эмезе стенгазет бичиир)

18.02

44

Э.М.Палкиннин « Алтай» деп улгериннин тос шуултези.

1

21.02

45

Тил темиктирери.Улгерди чокым-1арт кычырар,jараган
узукке jурук jураар.

1

25.02

46

Л.В.Кокышев. « Туулардан келген балдар»

1

28.02

47

Чумдемелде тос персонажтардын сур-кебери jуралганы.

1

04.03

48

Чумдемелде jуунын кату ойлори коргузилгени.

1

07.03

49

Тил темиктирери.Чумдемелден алынган цитаталар
алып,план тургузары
Б.У.Укачиннин « Ак уй мооройт» деп улгердин кееркедим
эп-аргазы.
П.В.Самык. «Таадаларыска кереес сос» деп улгерде
jуучылдын сур-кебери.

1

11.03

1

14.03

1

18.03

Тил темиктирери. «Менин таадам» деп jуунын темазы

1

21.03

50
51
52

13

аайынча
Шинжу улекер тургузары.
53

А.Я.Ередеев. «Солоны»

1

25.03

54

Тил темиктирери. «Ар-буткеннин айалгазы» деп темага
чумдемел
бичиир.

1

28.03

55

Тил темиктирери. «Ар-буткеннин айалгазы» деп темага
чумдемел
бичиир.

1

08.04

56

К.Ч.Толосов. «Эненин кару балдары» деп чумдемелдин тос
шуултези.
С.К.Манитов. «Элик».

1

11.04

1

15.04

58

«Кышкы аркада» деп чумдемелде лирический геройдын
куун-санаазы.

1

18.04

59

Н.Б.Бельчекова. «Тайгыл»

1

22.04

60

Б.Я.Бедюров
«Мындый кейди мен»

1

25.04

61

J.Б.Каинчин. «Ай эски тун»

1

02.05

57

14

62

К.Ч.Толосов

1

06.05

«Бистин jурт jиит кижинин козиле»деп чумдемелдин тос
шуултези.
63

Б.К.Суркашев. «Эненин эрке состори.

1

09.05

64

В.Т.Самык
« Адамнын колдоры» деп тууjынын туп шуултези.

1

13.05

65

1

16.05

66

М.М.Пришвин
«Кардын алдында куштар»
Ж.Дашдондог. «Менин адам»

1

20.05

67

Б.Т.М. «Сананганга санаа кожулар».

1

23.05

68

Урок- КВН

1

27.05

Уредуни тил темиктирери jанынан jеткилдеер материалдар.
1. Шутина Т.К. Алтай тил. Алтай литература. Тесттер. 5-11 класстар. -Горно- Алтайск, 2012.
Уреду- методикалык комплектердин тисмези
1.М.П.Чочкина, Е.Д.Чандыева. Алтай литература. 6 класс: Бичик. –хрестоматия Горно-Алтайск, 2012.
15

Дата проведения

Лист корректировки тематического планирования
Тема урока
Причина корректировки
Способ корректировки

16

Согласование с
зам.директора по УВР

17

18