11 класс алтай литература
Јартамал сӧс
Программанын тӧс амадузы- тӧрӧл литератураны теренжиде ӱренери. Бу тушта ӱренчиктердин кычырганын
(начитанность) ајаруга алып, кажы ла тема аайынча јемей јетирӱ берип, ӱренчикти шиндемел ишке ууламјылаар:
бичиичинин чӱмдемелин шинжӱчилер шиндегенин билип алала, шинделбеген сурактарды јартап аларга ченежер.
Ӱренчик танынан бедиренип, солун јетирӱлер эдерден айабас. Мынайда ӱренгенде, ӧскӧ калыктардын
литературазын тӱндештире берер арга бар. Биичичилердин профессионал узы тыныйт ла сӧзлиги байыйт.
Бӱгӱнги алтай литературада јаны темалар, курч сурактар, солун сӱр – кеберлер туштайт. Сӧстин чындыйына ајару
эдип, бичиичилер сӱр – кебердин болужыла терен шӱӱлте јетирет. Чыгып турган бичиктердин ийдези ле
чӱмделген кеми билдирлӱ кубулган. Эмдиги ӧйдин литературазы элбеде кӧргӱзилген. Кычырган чӱмдемелди
танынан ылгап кӧрӧри- бичиктин тӧс амадузы. Бичиичилердин јӱрӱми ле эткен ижи керегинде билгирди
теренжидип, блааш – тартышту сурактарына эрчимдӱ туружар арга бар.
Бу программа текши школдордын ла ченелте ӧткӱрип турган школдорго јарамыкту. Ченелте ӧткӱрип
турган ӱредӱчи чике бойынын программазын тургузып, јӧптӧлгӧн ууламјыла иштеер аргалу: Фольклор ло
литератураны орто класстарда танынан предмет эдип ӧткӱрер эмезе јаан класстарда литературанын тӱӱкизин
јебрен ӧйликтен баштап, ого учурлалган чӱмдемелдерди тӱӱкиге келиштире озолоп кычырар эмезе тӧрӧл
литератураны тӱндештире ле теренжиде ӱренер.
Јаан класстарда 11-чи ӱренчиктери нени билер, неге таскап алар учурлу:
-оос поэзиянын анылузын;
-литературанын тӱӱкизин ле теориязын, ӧйликтерге (период) бӧлингенин;
2
-литературанын текши кижилик учурын;
-литературанын тӧс бӱдӱмдерин ле жанрларын;
-бичиичилердин јӱрӱмин ле чӱмделгезин;
-чӱмдемелди бӱткӱлинче ылгаарын кӧрӧри;
-чӱмдемелдин шӱӱп кӧргӧдий сурактарын;
-геройлордын кылык-јанын, эткен керектерин јартап билери;
-танынан кычырган чӱмдемел аайынча кычырым сӧс(отзыв, рецензия) бичиири;
-бичиичилер керегинде јетирӱлер бедиреп, шинжӱлӱ ишке таскаар;
-бойынын шӱӱлтезин бичип ле айдып темигери.
-башка-башка бӱдӱмдӱ бичимелдер (сочинениелер) бичиирине;
-литературалык темага доклад ла реферат белетеерине.
Планируемые результаты
Личностные результаты:
воспитание российской гражданской идентичности: патриотизма, любви и уважения к Отечеству, чувства гордости за
свою Родину, прошлое и настоящее многонационального народа России; осознание своей этнической принадлежности,
знание истории, языка, культуры своего народа, своего края, основ культурного наследия народов России и человечества;
усвоение гуманистических, демократических и традиционных ценностей многонационального российского общества;
воспитание чувства ответственности и долга перед Родиной формирование ответственного отношения к учению,
3
готовности и способности обучающихся к саморазвитию и самообразованию на основе мотивации к обучению и
познанию, осознанному выбору и построению дальнейшей индивидуальной траектории образования на базе
ориентирования в мире профессий и профессиональных предпочтений, с учетом устойчивых познавательных интересов;
формирование целостного мировоззрения, соответствующего современному уровню развития науки и общественной
практики, учитывающего социальное, культурное, языковое, духовное многообразие современного мира;
формирование осознанного, уважительного и доброжелательного отношения к другому человеку, его мнению,
мировоззрению, культуре, языку, вере, гражданской позиции, к истории, культуре, религии, традициям, языкам,
ценностям народов России и народов мира; готовности и способности вести диалог с другими людьми и достигать в нем
взаимопонимания;
освоение социальных норм, правил поведения, ролей и форм социальной жизни в группах и сообществах, включая
взрослые и социальные сообщества; участие в школьном самоуправлении и общественной жизни в пределах возрастных
компетенций с учетом региональных, этнокультурных, социальных и экономических особенностей;
развитие морального сознания и компетентности в решении моральных проблем на основе личностного выбора,
формирование нравственных чувств и нравственного поведения, осознанного и ответственного отношения к
собственным поступкам;
формирование коммуникативной компетентности в общении и сотрудничестве со сверстниками, старшими и младшими
товарищами в процессе образовательной, общественно полезной, учебно-исследовательской, творческой и других видах
деятельности;
формирование основ экологической культуры на основе признания ценности жизни во всех ее проявлениях и
необходимости ответственного, бережного отношения к окружающей среде;
осознание значения семьи в жизни человека и общества, принятие ценностей семейной жизни, уважительное и
заботливое отношение к членам своей семьи;
4
развитие эстетического сознания через освоение художественного наследия народов России и мира, творческой
деятельности эстетического характера.
Метапредметные результаты:
умение самостоятельно определять цели своего обучения, ставить и формулировать для себя новые задачи в учебе и
познавательной деятельности;
умение самостоятельно планировать пути достижения целей, в том числе альтернативные, осознанно выбирать наиболее
эффективные способы решения учебных и познавательных задач;
умение соотносить свои действия с планируемыми результатами, осуществлять контроль своей деятельности в процессе
достижения результата, определять способы действий в рамках предложенных условий и требований, корректировать
свои действия в соответствии с изменяющейся ситуацией;
умение оценивать правильность выполнения учебной задачи, собственные возможности ее решения;
владение основами самоконтроля, самооценки, принятия решений и осуществления осознанного выбора в учебной и
познавательной деятельности;
умение определять понятия, создавать обобщения, устанавливать аналогии, классифицировать, самостоятельно
выбирать основания и критерии для классификации, устанавливать причинно-следственные связи, строить логическое
рассуждение, умозаключение (индуктивное, дедуктивное и по аналогии) и делать выводы;
умение создавать, применять и преобразовывать знаки и символы, модели и схемы для решения учебных и
познавательных задач;
5
смысловое чтение; умение организовывать учебное сотрудничество и совместную деятельность с учителем и
сверстниками; работать индивидуально и в группе: находить общее решение и разрешать конфликты на основе
согласования позиций и с учетом интересов; формулировать, аргументировать и отстаивать свое мнение;
умение осознанно использовать речевые средства в соответствии с задачей коммуникации для выражения своих чувств,
мыслей и потребностей, планирования и регуляции своей деятельности; владение устной и письменной речью,
монологической контекстной речью;
формирование и развитие компетентности в области использования информационно-коммуникационных технологий.
Предметные результаты:
понимание связи литературных произведений с эпохой их написания, выявление заложенных в них вневременных,
непреходящих нравственных ценностей и их современного звучания;
умение анализировать литературное произведение: определять его принадлежность к одному из литературных родов и
жанров; понимать и формулировать тему, идею, нравственный пафос литературного произведения; характеризовать его
героев, сопоставлять героев одного или нескольких произведений;
определение в произведении элементов сюжета, композиции, изобразительно-выразительных средств языка, понимание
их роли в раскрытии идейно-художественного содержания произведения (элементы филологического анализа); владение
элементарной литературоведческой терминологией при анализе литературного произведения;
приобщение к духовно-нравственным ценностям алтайской литературы и культуры, сопоставление их с духовнонравственными ценностями других народов;
формулирование собственного отношения к произведениям литературы, их оценка;
умение интерпретировать (в отдельных случаях) изученные литературные произведения;
6
понимание авторской позиции и свое отношение к ней;
восприятие на слух литературных произведений разных жанров, осмысленное чтение и адекватное восприятие;
умение пересказывать прозаические произведения или их отрывки с использованием образных средств алтайского языка
и цитат из текста, отвечать на вопросы по прослушанному или прочитанному тексту, создавать устные монологические
высказывания разного типа, вести диалог;
написание изложений и сочинений на темы, связанные с тематикой, проблематикой изученных произведений; классные
и домашние творческие работы; рефераты на литературные и общекультурные темы;
понимание образной природы литературы как явления словесного искусства; эстетическое восприятие произведений
литературы; формирование эстетического вкуса;
понимание слова в его эстетической функции, роли изобразительно-выразительных языковых средств в создании
художественных образов литературных произведений.
Ӱреӱлик предметтин ондайы (содержаниези)
ХХ-чи чактын экинчи јарымында алтай литература
Кире сӧс. Эмдиги ӧйдин литературзы. Ӧйликтин анылузы. Литературалык айалга. Бичиичилердин 2-чи ле 3- чи
Бастырасоюз курултайы. Оок калыктардын литературазына ла культуразына ајару эткени. Калыктар ортодо колбу
тыныганы. Эмдиги алтай литературанын тӧс бӱдӱмдери, жанрлары, темалары. Ӧйликтин једикпес -тутактары
Эмдиги алтай лириканын ӧзӱми, тӧс темалары ла кееркедими. Поэттердин бедреништери, јанжыгуны
улалтканы, једимдери ле једикпестери. Лириканын ӧзӱ келген јолы ла ӧзӧтӧн ууламјылары.
Эмдиги прозанын ӧзӱми. Иштин кижизи јуралганы. Ӧйдин курч сурактары, тӱӱкиликке учурлалган
чӱмдемелдер. Бичиичилер калыктын ӧдӱп келген јолыла, тӱӱкизиле јилбиркегени. Эмдиги бичиичилердин
7
чӱмдемелдеринде озогы керектер, граждан јуу ла революция, ӧмӧликке кӧчкӧни, Ада-Тӧрӧл учун Улу јуунын
шыралу јылдары кӧргӱзилгени. Эмдиги бичиичилердин чӱмдемелдеринде куучын, повесть ле романнын ӧзӱми.
Драматургияда бедреништер ле ченелтелер (текши јетирӱ). Алтай критика ла литератураведениенин ӧзӱми.
Л.В.Кокышев
Л.В.Кокышев. Атту- чуулу бичиичи, алтайлардын оморкодузы ла ойгорчызы. Л.Кокышев керегинде эске
алыныштар, бичиичилердин
шинжӱчилердин тӱп шӱӱлтелери.Бичиичинин чӱмдемелдерин баалаганы.
Л,В.Кокышевтин лириказы: эрте чӱмделген ӱлгерлери ле эр кемине јеткентуштагы јолдыктар («Куу», «Одуда»,
Санаалар», «Јаскы тӱнде» , «Јаражай кыстын алдына», «Кышкы јолло», «Алтайдын чечегине», «Поэзия», «Кожон»).
Ӱргӱлјик
сурактардын
јажыдын
ачканы.
Л.Кокышевтин
лириказын
орус
тилге
кӧчӱргени.
«У
костра»(Л.Мерзликанын кӧчӱргени).
Литературанын теориязынан: романс.
Л.Кокышев-кӧчӱреечи. А.Пушкиннин , М.Лермонтовтын, Н.Некрасовтын, Т.Шевченконын, Р.Бернстин ла о.ӧ.
бичиичилердин чӱмдемелдерин алтай тилге кӧчӱргени. Кӧчӱрмелердин кееркедими. А.С.Пушкин « Кышкы јол»,
М.Ю Лермонтов «Булуттар», Р.Бернс «Мени таштап ийген, Джемми»
«Туба» - эн артык чӱмдемелдердин бирӱзи. Тӧс геройдын сӱр –кебери ажыра алтайлардын јенил эмес салымы,
тӱӱкилик учурлу керектер кӧргӱзилгени.
Л.Кокышевтин прозазында тургузылган сурактар. («Чӧлдӧрдин чечеги», «Јӱс письмо», «Арина» ла о. ӧ.) Орус
тилге кӧчӱргениле тӱндештирӱ иш. « Чӧлдӧрдин чечеги» деп романда Ада-Тӧрӧл учун Улу јуунын ӧйлӧри
кӧргӱзилгени. Койчы кыс Јергелейдин сӱр –кебери, јенӱлери ле једимдери. Јаш ӧскӱримнин сӱр –кебери чындык
јуралганы.
8
«Јӱс письмо»- автобиографиялык
шӱӱлтелери ле амадулары.
чӱмдемел
болгоны.
Ӧй
лӧ
јӱрӱм
керегинде
бичиичинин
санаалары,
«Арина»- баштапкы алтай роман. Алтай калыктын јенил эмес салымы чындык јуралганы. Тӧс геройлордын
(Арина, Одой, Павлов ло о. ӧ.) сӱр –кеберлери. Романнын учуры ла литературадагы јери.
Л. Кокышевтин пьесаларынын анылузы. «Тумантык Аркыт» ла «Туба», « Маарка» деген чӱмдемелдери
аайынча тургузылган кӧргӱзӱ- ойындар.
Л.Кокышевтин чӱмдемелдерин орус ла ӧскӧ дӧ тилдерге кӧчӱргени.
А.О.Адаров
А.О.Адаровтын јӱрӱми ле алтай литературадагы чӱмделге јолы. Поэзиязынын тӧс темазы- ӧй, калык, тӧрӧл.
Калыктын ӧткӧн јолына учурлалган ӱлгерлер («Јардымда туулар», «Мен –Кижи», «Улу кӧчӱш», «Кӧчкӱндер», Мен
- алтай кижи , калык» ла о. ӧ. Поэт ле поэзия деген теманы улалтканы. Сӱӱшке учурлалган ӱлгерлер.
А.Адаровтын лириказын орус тилге кӧчӱргени. «Кочевники» (Е.Храмовтын кӧчӱргени).
А.Адаровтын сонеттери. «Каан кызы јаражай», «Кӱл-Тегиннин кӧлӧткӧзи» Сонет деп жанрдын анылузы.
А.Адаровтын туујыларынын («Эжиктер», «Камнын тӱнӱри», «Тонйукук») учуры, чӱмделген кеми.
Прозадагы једимдер.
Улустын кылык- јанын кӧргӱзеринде, ал- санааларын јетиреринде солун
табынтылар. Кыска куучындардын тургузылган бӱдӱми. («Јууда ӧлгӧн уулым», «Кем де айрып болбос», «Тӱндеги
јылдыстар»). Јадын – јӱрӱмнин ле ӧйдин кӱч сурактары тургузылганы. Бичиичинин повестьтеринде («Амаду»,
«Јаан телекейге јол») тургузылган сурактар.
«Ӧлӱмнин чанкыр кужы» - тӱӱкилик учурлу роман (ӱзӱктер). Геройлордын сӱр -кеберлери чындык
јуралганы. Эрел Яприннин сӱр-кебери. Романнын тургузылган аайы.
9
Драматургиядагы ченелтелер. Кижинин кылык- јаны, бийик амадузы кӧргӱзилгени. А.Адаровтын
кӧчӱрмелери («Коркышту ӧч» Н.Гогольдын, «Адазы ла уулы» Г.Марковтын, «Чактан узун кӱн»Ч.Айтматовтын ла
о. ӧ.) А.Адаровтын алтай литературадагы јери ле учуры.
Э.М. Палкин
Э.Палкиннин јӱрӱми ле чӱмделге јолы. Лириказынын тӧс темазы- тӧрӧл јери ле онын улузы. Алтайынын
сӱр – кебери. Ар -бӱткен ле ан- куштарды чеберлеери. («Кару јерим», «Корым», «Аныр», «Ӧскӧ талада тан»,
«Тенисте јунулдым», «Эфиопия телкемдери», «Карган ӧрӧкӧн», «Эки кӱӱк», «Турналар», « Кара кӧстӱ
эликтер», «Кый темдек» ле о. ӧ.) Геройлоры чӱм - чам јок улус болгоны. («Карган ӧрӧкӧн», «Космонавттар ла
карган Кӱјей», «Кадын» ла о. ӧ.) Поэттин јӱрӱм ле сӱӱш керегинде санаалары («Јӱрӱм», «Сананадым», «Кажы
ла кӱним», «Чын сӱӱ болотон болзобыс», «Јылдар, јылдар», «Јӱс јаш» ла о. ӧ) Ӧскӧ ороондорго учурлалган
чӱмдемелдер («Эфиопиянын бугулдары», «Чилинин балдары», «Иштеерге јӱрӱп јадыс»). Поэттин су – алтай
кӧрӱми ле ӱлгерлежи.
Э.Палкиннин туујылары («Амыр», «Кӧк тенери», «Наташа», «Кӱӱк» ле о. ӧ). Јиттердин амадузы, сӱркебери. Кижи јӱрӱмде бойынын јерин ле амадузын табары. (Амыр» деп туујыны В. Луговский ло ӧскӧ дӧ
шинжӱчилер бийик баалаганы. Туујыда алтай јиит интеллигенциянын кӧрӱм-шӱӱлтези јуралганы. Амырдын
сӱр – кебери, санаа- шӱӱлтези ӧскӧни. Јӱрӱмнин керегинде санаалары. «Кӧк тенери» деп туујыда Кижи ле
айлаткыш бирлик деп ондомол. Туујынын байлык тили.
«Кулун киштейт» ле «Аланда» јуунын кийниндеги јылдарда алтай јурттарда улустын кӱч ле кату ӧйлӧри
кӧргӱзилгени. Тӧс геройлордын (Алан, Шине, Шура, Карчага) сӱр – кеберлери. «Кебезен» (Романнан алынган) деп
ӱзӱкте автордын тургускан курч сурактары. Бичиичи јӱрӱмди терен ле чындык билери.
Кӧчӱрмелеринен. А.Кунанбаев. «Јиит тужымда ӱредӱге».
Э.Палкиннин чӱмдемелдерин орус ла ӧскӧ дӧ тилдерге кӧчӱргени.
10
Б.У.Укачин
Б.Укачин- поэт, прозаик, публицист. Лириказынын анылу темдектери. Поэзияда национальный сӱр- темдектин
учуры. («Јебрен јанду кижинин јолы», «Тус», «Мен кӧп катап јыгылгам», «Мен коркыбазым јӱрӱмнен», « Улус
ла ӧйлӧр», «Бойымнын јӱрӱмим). Поэттин јаныртулары ла јанжыгулары. Фольклорды тузаланганы. Кыскачак
ӱлгерлердин анылузы. «Јӱрек сызы экчеликтер», «Эненин јӱреги керегинде эрикчелдин ле сӱӱштин јирме
кожоны» деген тизӱде јӱрӱм, сӱӱш, ӧлӱм керегинде санаалар. «Чакылар» деп туујыда ӧй лӧ кижи керегинде
санаалар айдылганы. Ӱйелер ортодо колбу. Автордын чечен тили ле ӱлгерлежи.
«Кар ортодо сок јаныс тура» деп туујыда эмдиги јадын- јӱрӱмнин сурактары тургузылганы. Тӧс геойлордын
сӱр – кеберлери. Проза ла поэзияны колыштыра тузаланганы.
Б.Укачиннин прозазы («Кыш башталып турарда», «Ӧлӧргӧ јетире эмди де узак», «Туулар туулар ла бойы
артар», «Ӧлтӱрген болзом тороны», «Маатыр Ускечековтын куучыны аайынча куучын», «Тӧрӧлим»-јар куучын).
«Ээлӱ туулар»-бичиичинин ченелте повези. Кижинин бӱдӱмјизи бузулганы, јаан- јаштуны тооры ла тӧрӧл јериле
оморкооры. «Ӧлӧргӧ јетире эм де узак» деп повестьте санаада кижи јуралганы. Онын кубулчан санаалары,
бурузын таштап, јаны санаа алынганы. «Ӧлтӱрген болзом тороны» деген повестьте автордын јаш тужы јуралганы.
Јуунын јылдары чындык кӧргӱзилгени. Бичиичинин публицистиказы (« Сен Кижи бол, кижи»). Публицистикада
јадын-јӱрӱмнин курч ла блааш- тартышту сурактары тургузылганы.
Б.Укачиннин кӧчӱрмелери. Ч.Айтматовтын повестьтерин алтай тилге кӧчӱргени. («Тӧӧнин кӧзи»- ӱзӱктер.)
Б.Укачиннин чӱмдемелдерин ӧскӧ тилдерге кӧчӱргени.
Г.В.Кондаков
11
Г.В.Кондаков- поэт, кӧчӱреечи, шинжӱчи. Ӱлгерлери Алтайга учурлалганы. «Чике –Таман». («Б.Укачин кӧчӱрген).
«Кадын – Бажы» (Э.Палкин кӧчӱрген). «Я люблю тебя, Азия, ласкова», «Война». Алтай поэттердин
чӱмдемелдерин орус тилге кӧчӱргени. Шиндемел ижинде орус ла алтай литературалардын колбузын кӧргӱскени.
Алтай бичиичилердин чӱмдемелдерин шиндегени.
Ш.П.Шатинов
Ш.Шатиновтын лириказы.
«Кӱски сыгын ай», « Кӧп сӧс јогынан», «Алтайым», «Станстар», «А сен»,
«Јӱрегимде», «Карган поэттин санаазы», «Поэт», «Алтайым ла албатым», « Јӱрӱм, сӱӱш, ӧлӱм» ле онон до ӧскӧ
темаларга учурлалган ӱлгерлер. Лирикалык геройдын ал – санаалары, амаду –кӱӱни. Кижи ле онын ич телекейи
ӧскӧни, ӧскӧргӧни, байыганы. Эбиреде телекейди теренжиде кӧргӧни. Ойгорлык шӱӱлтелерге једингени. Поэттин
бвйлык тили ле ӱлгерлежи, сӱр-кеберлердин учуры ла ууламјызы. Ӱлгерлердин кееркедими. «Эрјине»- бала
тужына учурлап чӱмдеген повесть. Ш.Шатиновтын кӧчӱрмелери («Ай карыккан тӱнде» М.Каримнин, «Отелло»
В.Шекспирдин, «Арчыннын јыды» А.Даржайдын ла о. ӧ).
Ш.Шатиновтын чӱмдегенин ӧскӧ тилге кӧчӱргени.
Литературанын теориязынан: станс, баллада, кееркедим кӧчӱриш.
В.Т. Самыков
П.Самыктын поэзиязы. Кижи ле јер - телекей, кижи ле ар –бӱткен деген сурактар тургузылган. Поэттин тӧс
темазы. Кижи, онын ийде-кӱчи, арга-чыдалы. П.Самыктын лирикалык геройы, јашӧскӱримнин амадулары ла
келерликке јӱткӱжи. Поэттин кӧрӱми, ӱлгерлежи. Сӱр – кеберлердин ле бӱткӱл ондомолдордын учуры.
ӰЛгерлердин бӱдӱми, тургузылган сурактары. («Мӱркӱттӱ туулардан», «От- јалбыш сыгын», «Јӱрегим», «Поэттин
јӱрӱми», «Мӧнкӱлик салкын», «Алтай - Гималай»).
12
П.Самыктын туујылары. «Алжир» деп туујыда кижи ле јер- телекейдин колбузы, кижилик ле амыр энчӱ деген сурактар тургузылганы. П.Самыктын кӧчӱрмелери (Н.К.Рерих «Культура»).
Поэттин чӱмдемелдерин орус тилге кӧчӱргени.
Литературанын теориязынан: ак ӱлгер.
К.Ч.Тӧлӧсӧв
К. Тӧлӧсӧвтин прозазы. Куучындарынын ла повестьтеринин анылу темдектери. Јуунын шыралу јылдарын
једимдӱ кӧргӱскени. Јаш корбонын јенил эмес салымы. («Тамчы», «Кайда ол јол?», «Таныбаган»). Јииттердин
сӱӱжи Јуралганы («Кӱӱктин ӱни», «Ташта истер», «Кӱски јалбырактар» ла о.ӧ.). Лирикалык прозанын анылузы.
Кижинин сезимдери, амаду- санаалары јуралганы. К Тӧлӧсӧвтин ӱлгерлик јуунтылары. Јӱрӱм ле сӱӱшке
учурлалган ӱлгерлеринин учуры. («Таадамнын јакылтазы», «Ӱренерге турум»).
Бичиичинин кокыр-каткылу куучындары. Кижинин кылык -јанын бултаарта кӧргӱскени. Роман деп жанрла
чӱмдеп ченегени. («Кадын јаскыда»). Ӧткӧн ӧйлӧргӧ бурулганы, калыктын ӧдӱп келген јолыла јилбиркегени.
Бичиичинин чӱмдемелдерин орус тилге кӧчӱргени.
Ј.Б Каинчин
Ј. Каинчиннин јӱрӱми ле чӱмделгези. Бичиичинин чӱмдемелдери. Куучындарында јурт јердин ижи- тожы ,
улустын кылык -јаны јуралганы («Талкан», «Деремне»).
Бичиичинин повестьтеринде јебрен ӧйлӧр
кӧргӱзилгени(«Јылдыстар когы») ӧткӧн ӧйдин јанылгазы
темдектелгени.( « Айгырдын бажы», «Кӧстӧриме туулар кӧрӱнзин»), Ада-Тӧрӧл учун јуунын ӧйлӧри јуралганы
(Адалар јолы»), бӱгӱнги ӧйдин курч сурактары тургузылганы («Чеден», «Аба јыштын балазы»). Романдарында
калыктын ӧткӧн јолын јанырта кӧрӧргӧ ченешкени («Ӱч-Сӱмер алдында», « Ӱстибисте Ӱч- Сӱмер»).
13
«Деремне» деп куучында колхозтын председателинин
тили.
сӱр- кебери јаркынду јуралганы. Автордын байлык
«Талкан»- кижинин сагыжында ӧдӱп турган кубулталар. Јуу ӧйиндеги керектер ле эмдиги јадын - јӱрӱмди
тӱндештиргени.
«Адалар јолы»- Ада- Тӧрӧл учун Улу јууга учурлап чӱмдеген повесть. Тӧс шӱӱлтези- кижинин угы ӱзӱлбес,
кижилик дезе ӱргӱлјик.
«Калтар атту Кааканын Суркаш эшке айылдап јӱргени» деп повестьте алтай кижинин чӱм-чам јок сӱр –
кебери, кылык-јаны темдектелгени. Кижинин эткен кереги качан да болзо баалу ла јаны ӱйеге тузалу болгоны.
Ј. Каинчиннин кӧчӱрмелери( Ч.Айтматовтын «Јакшы болзын,Гульсары», В.Шукшиннин «Тын уул» ла о. ӧ).
Ј. Каинчиннин чӱмдемелдерин ӧскӧ тилдерге кӧчӱргени.
Б.К.Суркашев
Б.Суркашевтин лириказынын анылузы. Кӧрӱми солун, ӱлгерлежи су- алтай, тили чечен ле байлык болгоны. Арбӱткеннин јурамалы, Алтайдын сӱр-кебери, калыктын ӧткӧн лӧ келер ӧйлӧри керегинде поэттин санаалары. Поэт
ле поэзия деген теманы улатканы («Ак халадым», «Јӱрӱмде ырысты, тӱбекти кӧргӧни», «О. менин ырызымтымыгым», «Качан да ӧчпӧс кӧрӱ», «Алтайымды сананзам», «Јоныма баштанып», «Адам», «
Б.Суркашевтин туујыларынын учуры. «Кеендикке амадап»-ӱзӱк.
Б.Я.Бедюров
Б. Бедюровтын чӱмдемелдери. Поэзиядагы бедреништер ле ачылталар («Кайкамчык телекей»,
јаар», «Алтайыма алкыш јанарым», «Шунутынын јанары»- тизӱ туујы.
14
«Кӱнчыгыш
Ӧскӧ калыктардын литературазынан тем алып, ченелтелерин улалтканы. Алтай калыктын тӱӱкизиле, культуразыла
јилбиркегени. Бу сурактар аайынча бичимелдер јарлалганы («Слово об Алтае», «Памятное завещание», «Мудрый
Богатырь» ла о ӧ.).Фольклор ло литературанын шӱӱп кӧргӧдий сурактары. Литература ла билимнин сурактарыла
јилбиркегени («Слово о книге»-статья.)Фольклорды орус тилге кӧчӱрип јарлаганы. Кӧчӱрме иште эрчимдӱ
туружып турганы («Агаш аразында»Акутагава Рупоскэ). Поэттин јаантайын бедреништери ле ачылталары.
Ј.Я. Маскина
Ј.Маскинанын јӱрӱми ле чӱмделгези. Алтай эпшилердин кӧгӱс – байлыгы ла кӧрӱми бичиичинин чӱмдемелдеринде
ачылганы. («Тӱндеги куучын», «Ак чечектер»). «Карганай»- деп куучында тӧс геройдын сӱр -кебери. «Јӱрӱмнен
тебилген сӧс»- бичиичинин публицистиказынан.
С.М. Сартакова
С.Сартакованын поэзияэы. Эне ле энелик деген тема ӱлгерчинин чӱмдемелдеринде. Сӱӱшке учурлалган ӱлгерлер.
«Мен алтай кыс», «Таныш эмес уулга», «Менин поэзиям», «Калганчы вальс».
Прозазынан -«Тилим», «Уйат», «Јӱрӱм».
Г.К.Елемова
Г.Елемованын чӱмделгези керегинде. «Алтайым», «Агару олјо», «Сӱӱгеним садулайт мени», «Тӱрк келин».
Ј.И.Белеков
Ј.Белековтын поэзиязы керегинде. «Божогон бо, бу јуу-чак?», «Орус кылык-јан», «Гитара»
Б.Бурмалов
15
Б.Бурмаловтын поэзиязы керегинде. Поэттин ӱлгерлеринин тӧс темалары. «Алтайым- ару кабайым», « Баштапкы
сӱӱш».
Ч. Еремзеев
Ч.Еремзеевтин ӱлгерлеринин анылузы. «Поэзия ла јӱрӱм», «Койчы баланан каруу».
16
Тематический план
алтай литературала
Класс _____11______
Ӱредӱчи ___Топчина Елена Ивановна_______
Ӱредӱ план аайынча 68 час берилет; неделеде 2 частаҥ ӧткӱрилет
План аайынча чумдемел иштер____4_________
Алтай литература 11 класс Киндикова Н.М. Горно-Алтайск- 2020
№
1
2
3
4
5
Темалар
Кире сӧс. Эмдиги ӧйдиҥ
литературазы. Ӧйликтиҥ аҥылузы.
Литературалык айалга.
Л.В.Кокышев. «Кожоҥ кептҥ
јӱрӱм» (јӱрӱми ле чӱмделгези).
Л.В.Кокышев «Куу»
Л.В.Кокышев «Кышкы jолло»
«Туба»- эҥ артык
чӱмдемел.Туйуктарды јеҥетен Туба
-мениҥ геройым.
Час
1
03.09
1
08.09
1
1
1
10.09
15.09
17.09
Ӧткӱрилетен ӧйи
Чын ӧткӱрилген ӧйи
17
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
«Арина» - эҥ баштапкы алтай
роман.
«Арина» - эҥ баштапкы алтай
роман.
«Чӧлдӧрдиҥ чечеги» - ӧлӱм ле
сӱӱшти бириктире кӧргӱскен
чӱмдемел.
«Чӧлдӧрдиҥ чечеги» - ӧлӱм ле
сӱӱшти бириктире кӧргӱскен
чӱмдемел.
Л.В.Кокышев «Jус письмо»
Чӱмдемел иш бичиирине белетенери
«Кӧксиҥде каныҥ согулбас болзо,
кӧдӱриҥи санаалар качан да
келбес» Л.В.Кокышывтиҥ ӱлгерлери
аайынча чӱмдемел иш.
А.О.Адаров. «Тӧрӧл , ӧй, калык» деп тема А.О.Адаровтыҥ
лириказында.
А.О.Адаровтыҥ лириказы.
А.О.Адаров «Мен - кижи»
А.О.Адаров «Кочкундер»
А.О.Адаров «Каан кызы jаражай»
А.О.Адаровтыҥ прозазы.
«Ӧлӱмниҥ чаҥкыр кужы»
(тӱӱкилик роман)
«Ӧлӱмниҥ чаҥкыр кужы»
(тӱӱкилик роман)
1
22.09
1
24.09
1
29.09
1
01.10
1
1
1
06.10
08.10
13.10
1
15.10
1
1
1
1
1
1
20.10
22.10
03.11
05.11
10.11
12.11
1
17.11
18
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
Э.Палкинниҥ јӱрӱми ле чӱмделге
јолы
Э.М.Палкинниҥ лириказы.
Э.М.Палкин «Кок тенери»
Э.М.Палкинниҥ туујылары
Э.М.Палкин, «Алан» (роман)
Э.М.Палкин, «Алан» (роман)
Б.У.Укачин - поэт, прозаик,
публицист.
Б.У.Укачинниҥ лириказы
Б.У.Укачин «Маатыр Ускечековтын
куучыны керегинде куучын»
Б.У.Укачин «Торолим», «Тоонин кози»
Б.У.Укачин «Ӧлӧргӧ јетире эмди де
узак» (повесть)
Б.У.Укачинниҥ публицистиказы
«Сен Кижи бол, Кижи».
Г.В.Кондаков - поэт, кӧчӱреечи,
шиҥжӱчи.
Г.В.Кондаковтыҥ ӱлгерлери
Ш.П.Шатиновтыҥ лириказы
Ш.П.Шатиновтыҥ кӧчӱрме ижи «Ай
карыккан тӱнде» (пьеса)
Ш.П.Шатиновтыҥ кӧчӱрме ижи «Ай
карыккан тӱнде» (пьеса)
В.Т. Самыковтыҥ јӱрӱми ле
литературный творчествозы
Н.К.Рерих «Культура»
1
19.11
1
1
1
1
1
1
24.11
26.11
01.12
03.12
08.12
10.12
1
1
15.12
17.12
1
1
22.12
29.12
1
12.01
1
14.01
1
1
1
19.01
21.01
26.01
1
28.01
1
02.02
1
04.02
19
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
К.Ч.Тӧлӧсӧвтиҥ салымы ла
чӱмделге јолы. Лириказы.
К.Ч.Тӧлӧсӧвтиҥ прозазы «Ташта
истер» (куучын),
Чӱмдемел иш бичиирине белетенери
Чумдемел иш «Jурум дегени тартыжу
дегендий…»
К.Ч.Тӧлӧсӧв «Кадын jаскыда» (роман)
К.Ч.Тӧлӧсӧв «Кадын jаскыда» (роман)
Ј.Б.Каинчинниҥ јӱрӱми ле
чӱмделгези.
Ј.Б.Каинчинниҥ прозазы «Аба
јыштыҥ балазы»
Чӱмдемел иш бичиирине белетенери
Чумдемел иш «Мал болзо-одорлу,
Кижи болзо-jонду»
Шукшин В.М «Тын уул»
Б.Я.Бедюровтыҥ јӱрӱми ле
чӱмделге јолы.
1
09.02
1
11.02
1
1
16.02
18.02
1
1
1
25.02
02.03
04.03
1
11.03
1
1
16.03
18.03
1
1
23.03
25.03
Б.Я.Бедюров «Слово о книге»
Акутагава Руноске «Агаш аразында»
J.Маскина «Карганай»
Д.И.Белековтын поэзиязы
Г.Елемова «Алтайым»
Мухтар Ауэзов «Тогжан»
С.Сартакованыҥ поэзиязы
С.Сартакова «Мен алтай кыс»
1
1
1
1
1
1
1
1
06.04
08.04
13.04
15.04
20.04
22.04
27.04
29.04
20
60
61
62
63
64
65
66
67
68
С.Сартакова «Уйат»
Б.Бурмалов «Алтайым-Ару кабайым
»
Б.Бурмалов «Баштапкы сууш»
Чӱмдемел иш бичиирине белетенери
Чумдемел иш «Алтай литература
менин jурумимде»
Чумдемел иш «Алтай литература
менин jурумимде»
Урок -КВН
Отконин катап корори
Отконин катап корори
1
1
04.05
06.05
1
1
1
11.05
13.05
18.05
1
20.05
1
1
1
25.05
27.05
29.05
21
