JАРТАМАЛ БИЧИК
Программа ФГОС- тын некелтелерине келиштире, jанжыккан программага тайанып тургузылган, онойдо ок
экинчи ÿйенин стандарттарынын Концепциязына тайанып, предметтер ичинде ле предметтер ортодо колбуларды,
ÿредÿ процесстин логиказын аjаруга алып. Концепцияда айдылганыла болзо, тöрöл тилле кычырганы баланын
jайалталарын ачар, öскÿрер, кÿÿн – санаазын оморкодор. Тöрöл тилин уренгени ажыра балдар бойынын тÿÿкизи, алтай
албатызынын jадыныла таныжып, бойы база ол албатыга кирип турганын билип, ого оморкоп, оны тооп jÿрерине
темигер.
Иштеер программа 3 класста алтай тилдин бичигине ууландыра эдилген.
Алтай тилле иштеер прграмма мындый амадулар бÿдÿрет.
Амадулар:
1. Алтай тилдин тöс амадузы – ÿренчиктерди тöрöл лö тиле таныштырып, кеендикти ондоор таскамал бергениле
коштой, Тöрöлине, калыгына тузазын jетирерге амадаар кÿӱн – тап таскадары.
2. Алтай тилдин граматиказын бойы танынан ондоорго темигери.
3. Jайаанын ойгозып, кеендикти ондоорына таскаар.
4. Эрмек – куучыны литературалык болорына тазыгар.
5. Балдарга учурлалган кеендик чӱмдемелдерди ÿренчик кажыла кÿн кÿÿнзеп кычырар.
6. Кычырганы аайынча бойынын кÿÿн – санаазын jартап,чыгара айдары.

2

3. Содержание учебного предмета
Эске алынары (1ч.)
Текст. (2 ч)
Текст дегени не? Тексттин планын канайда тургузар? Тексттер кандый болот?
Эрмек. (4ч)
Эрмектер кандый болот? Кычыру сöс дегени не? Эрмектин тöс лö эчени члендери.
Эрмектин тöзöгöзи деп нени айдар? Кениткен ле кенитпеген эрмектер.
Эрмектин эчени члендери. (3ч)
Јартаачы.Эрмектин эчени члендери.Толтыраачы.Эрмектин эчени члендери. Айалга.
Сöсколбу (4 час)
Сöсколбу дегени не?Сöсколбу.
Укташ члендер (5 час) Укташ члендер.Эрмекте укташ члендердин биригери: тоолоп айткан ÿннин,
колбоочылардын (jе, а, дезе) болужыла.Укташ баштаачылар, укташ айдылаачылар.Укташ эчени члендер.Эрмек
керегинде бириктире корори.
Тегин ле колболу эрмек (4 ч.)Колболу эрмекти тегин эрмектен канайда ылгаштырар?Эрмекте бир эмезе эки ле
онон до кöп грамматический тöзöгö болоры. Колболу эрмектерде токтой тужер темдектерди тургузары.
Чике куучын — эрмек (3 ч)Чике куучын-эрмек ле автордын сöстöри.Чике куучынду эрмекте токтой тÿжер
темдектер.
Сöс. (8ч) Состин лексика учуры. Сос не-немени адаары (номинатив учуры). Бир учурлу ла коп учурлу состор.
Состин чике ле кочуре учуры. Синонимдер, антонимдер. Лексика ажыра эбире не-неме, ар-буткендеги кубулталар
керегинде билерин теренжидери. Су-алтай ла оско тилден кирген состор. Синонимдердин, антонимдердин созлигиле
иштеери. Омоним состор. Бузулбас сосколбулар.
Сöс, сöстин бÿдÿми (7ч) Состин учурлу болуктери: тазыл, кожулталар. Тазылы jаныс сöстöр. Бичикте тазылы
jаныс сöстöрдин сöзлигиле иштеер. Кожулталар. Сöс бÿдÿрер ле сöс кубултар кожулталар. Сöстин тазылы токтогон
тунгак туйук ÿнгÿр эжерине кöчöри.
Куучын-эрмектин бöлÿктери(8ч)
3

Адалгыш (19 ч) Адалгыштын текши учуры ла сурактары. Öс лö текши адалгыштар. Адалгыш jаныс ла коп
тоодо турары. Адалгыштар кубулткыштарла кубулары. Улантылу адалгышла эрмекте тузаланып билери. Мензинер
адалгыштар.
Jарталгыш(3ч) Jарталгыштар предметтердин темдектерин коргузери: öнин, кемин, бÿдÿмин, амтамын, jерин,
кылык-jанын ла о.ö. Эрмек-куучында jарталгыштардын учуры. Jарталгыш адалгышла колбожоры. Учуры jуук, удура
учурлу jаталгыштар.
Тооломо(2ч) Предметтин турган тоозын ла ээчий турган тоозын кöргÿзер тооломолорло таныжары.
Тооломолорды адалгыштарла колбоштырып, эрмектер тургузары.
Солума(6ч) Jÿзÿннин солумалары. Эрмек-куучында jаныс ла кöп тоодо турган адалгыштарды jÿзÿннин
солумаларыла солуп билери.
Глагол(12ч) Глаголдын текши учуры: предметтердин эдилгелерин темдектеери. Глаголдын сурактары нени
эдип jат? Нени этти? Нени эдер? Глаголдын öйлöри. Эрмек-куучында глаголдын учуры. Глагол ло адалгыштын
колбожоры.
Кубулбас(2ч) Кубулбас. Кубулбастын текши учуры. Кубулбасты глаголло колбоштырып билери. Эрмеккуучында кубулбастардын учуры; эрмекте кубулбастардын учурын jартап билери. Тексттен кубулбастарды таап,
кандый сöслö колбошконын jартаарга таскадар.
Катап кöрöри (13ч)

Учебно – тематическое планирование
4

Класс: 4
Учитель: Язарова Наталья Михайловна
Предмет: алтайский язык (алтай тил)
Количество часов по учебному плану:
Всего: 102 часов; в неделю 3 часа
Плановых контрольных уроков: 9
Планирование составлено на основе авторской программы К.К. Пиянтиновой, Н.Б.Тайбориной «Алтай тилдин
программазы 1-4 кл. 2012 j.»
Базовые учебники:
1. Алтай тил 4 класс К.К. Пиянтинова Учебник для учащихся 4 класса Министерство образования и науки РА 2015г.
Рабочие тетради
1. Алтай тил. Рабочая тетрадь 4 класс К.К. Пиянтинова: Горно-Алтайск, 2016

№

Календарно – тематикалык пландаш
Уроктын темалары
Частын тоозы
5

План

Факт аайынча

№

1

аайынча
1Эрмек –куучынды таскадары. Jурукла диалогту текст
тургузары.
2Текст. Тексттин темдектери.

1

03.09

1

05.09.

3Тексттин будумдери.

1

06.09.

4Тексттин планын тургузары

1

10.09.

4Ченелте иш «Ачынчак айу».

1

12.09.

6Jастыраларла иш. Текст.

1

13.09.

7Эрмек –куучынды таскадары.Jетиру текстти толо
бичиири.
8Эрмек.

1

17.09.

1

19.09.

9Амадузы jанынан эрмектердин будумдери.

1

20.09.

1Айдылган ун jанынан эрмектердин будумдери.

1

24.09.

1Кычыру сос. Кычыру сос дегени не?

1

26.09

1Эрмектин тос ло эчени члендерин ылгаштырары.

1

27.09.

1Кениткен ле кенитпеген эрмектер.

1

01.10.

2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
6

1Эрмектин эчени члендери.

1

03.10.

1Эрмектин модельдерин тургузары.

1

04.10.

1Ченелте иш «Борсык».

1

08.10.

1Jастыраларла иш. Сосколбу дегени не?

1

10.10.

1Сосколбу дегени не?

1

11.10.

1Сурактын болужыла сосколбуда тос ло камаанду сости
табары.
2Укташ члендер дегени не?

1

15.10.

1

17.10.

2Эрмекте укташ члендердин биригери.

1

18.10.

2Ченелте иш «Сан башка мош».

1

22.10.

2Jастыраларла иш. Укташ членду эрмектерде токтой
тужер темдектер.
2Укташ членду эрмектер.

1

24.10.

1

25.10.

2Укташ члендердин ортозында
тургузар, а качан тургуспас.
2
Эрмек –куучынды таскадары.
Бажалык. Абзац. План.
2Абзац. План.

1

05.11.

1

07.11.

1

08.11.

14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26

запятойды
Текстле

качан
иштеер.

7

27
2Эрмек керегинде билерин бириктире корори.

1

12.11.

2Тегин ле колболу эрмек.

1

14.11.

3Колболу
эрмекти
тегин
эрмектен
канайда
ылгаштырар?
3Колболу эрмектерди ле укташ членду эрмектерди
ылгаштырары.
3Чике куучын-эрмек ле автордын состори дегени не?

1

15.11.

1

19.11.

1

21.11.

3Чике куучын-эрмекте токтой тужер темдектер.

1

22.11.

3Чике куучын-эрмекте токтой тужер темдектер.

1

26.11.

3Изложение «Шулузин».

1

28.11.

3Jастыраларла иш. Состин лексика учуры.

1

29.11.

3Оско тилден кирген состор.

1

03.12.

3Эскирип калган состор дегени кандый состор?

1

05.12.

3Синонимдер, антонимдер, омонимдер дегени не?

1

06.12.

4Бузулбас сосколбулар дегени не?

1

10.12.

28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40

8

4Ченелте иш «Айу».

1

12.12.

4Jастыраларла иш.Эрмек –куучынды таскадары.
Шууген учурлу текст тургузары.
4Эрмек –куучынды таскадары. Шууген учурлу текст
тургузары.
4Состин будуми, будери. Состор учурлу кандый
болуктерден туруп jат
4Сос будурер ле сос кубултар кожулталар. Олорды
канайда ылгаштырар
4Состин кожулталарын чын бичиири

1

13.12.

1

17.12.

1

19.12.

1

20.12.

1

24.12.

4Колболу состор.

1

26.12.

4Эрин чойилер ундулерди состордо чын бичиири

1

27.12

5Состин учуры, будуми керегинде билерин бириктире
корори.
5Ченелте иш «Jурукчы».

1

14.01.

1

16.01.

5Jастыраларла иш. Состин учуры, будуми керегинде
корори.

1

17.01.

5Куучын-эрмектин болуктери дегени не?

1

21.01.

5Кубулбас.

1

23.01.

5Эрмек-куучынды таскадары. Jурамал текст тургузар.

1

24.01.

41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51

52
53
54
9

5Адалгыш.

1

28.01.

5Адалгыштар кубулткыштарла кубулары.

1

30.01.

5Тозоочи ле костоочи кубулткыштар.

1

31.01.

5Береечи ле омолоочи кубулткыштар.

1

04.02.

6Jерлеечи ле чыгытту кубулткыштар.

1

06.02.

6Орус тилден кирген адалгыштар кубулткыштарла
кубулары.
6Кубулткыштарда экиленген таныктарды чын бичиири.

1

07.02.

1

11.02.

6Мензинер адалгыштар.

1

13.02.

6Мензинер адалгыштар кубулткыштарла кубулары.

1

14.02.

6Адалгыш керегинде бириктире корори.

1

18.02.

6Ченелте иш «Кыш».

1

20.02.

6Jастыраларла иш.Эрмек- куучынды таскадары. Jетиру
эдер текстти сурактар аайынча талдап бичиир.
6Jарталгыш.

1

21.02.

1

25.02.

7Не-неменин башка-башка темдектерин
турган jарталгыштар.
7Jарталгыштарла эрмекте тузаланып билери

1

27.02.

1

28.02.

55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68

коргузип

10

69
7Ченелте иш «Эрте jас».

1

04.03.

7 Jастыраларла иш.Тооломо.

1

06.03.

7Тооломо.

1

07.03.

7Тооломолорды адалгыштарла колбоштырып, эрмектер
тургузары
7Ченелте иш «Эн терен кол».

1

11.03.

1

13.03.

7Солума.

1

14.03.

7Солума. Jузуннин солумалары.

1

18.03.

8Jузуннин солумалары. Кубулткыштарла кубулары.

1

20.03.

8Башка-башка кубулткыштарда турган jузуннин
солумаларыла эрмек-куучында тузаланары.
8Эрмек-куучынды таскадары. Берилген планла текст
тургузар.

1

21.03.

1

01.04.

8Ченелте иш «Канашын одук».

1

03.04.

8Jастыраларла иш.Кубулбас.

1

04.04.

8Эрмек-куучында кубулбастардын учуры.

1

08.04.

8Эрмек-куучынды таскадары. Шууген учурлу текст

1

10.04.

70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
11

83

тургузар.
8Ченелте иш «Jаскы кундер».

1

11.04.

8Jастыраларла иш.
Глагол.
9Глагол

1

15.04.

1

17.04.

9Глаголдын тургуза, келер, откон ойи

1

18.04.

9Глаголдын ойлорин кожулталарынан таныыр

1

22.04.

9Келер ойдин глаголдорынын кожулталарынын
анылузы.
9Глаголдын ойлорин кожулталарынан таныыр

1

24.04.

1

25.04.

9Глагол jузундерле кубулары

1

29.04.

9Глаголдорло эрмек-куучында тузаланып билери.

1

06.05.

9Глагол керегинде бириктире корори.

1

13.05.

9Глагол керегинде бириктире корори.

1

13.05.

9Глагол керегинде бириктире корори.

1

15.05.

1Ченелте иш «Быйанду кайын».

1

16.05.

1Jастыраларла иш
Эрмек –куучыннын болуктери Адалгыш.

1

20.05.

84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97

12

1Jарталгыш.

1

20.05.

1Солума.

1

22.05.

1Кубулбас.

1

22.05.

1
1

23.05.
26.05

98
99
100
101
102

Контрольный диктант «Jай».
Jастыраларла иш.Jыл туркунына уренгенин корори.

«Алтай тилдин» курсын ӱренип божоткон ӱренчиктерге класстар аайынча некелтелер:
13

4-чи классты божодып jаткан ӱренчиктердин некелтелери.
Ӱренчиктер нени билер учурлу:
-сӧстин бӱдӱмин;
-куучын- эрмектин бӧлӱктерин (адалгыш, jарталгыш , солума, глагол);
-эрмектин члендерин (тӧс лӧ эчени)
Ӱренчиктер нени эдип билер учурлу:
-ӱредӱчинин кычырганы аайынча 55-65 сӧстӧн турган текстти jастыра jок, каллиграфия jанынан чын бичип;
-сӧстӧрди табыш—таныктары аайынча ылгап,ӱйелерге бӧлип, ӱндӱ табыштарды кату ба,jымжак па, узун ба;
-туйук табыштарды ӱнгӱр бе, тунгак па деп ылгап;
Табыштар ла таныктардын тоозын тӱндештирип;
- сӧстӧрди бӱдӱмиле ылгап;куучын- эрмектин бӧлӱктерин таныпла олордын грамматика темдектерин jартап
(адалгыштардын тоозын, кандый кубулткышта турганын; глаголдын ӧйин, солуманын jӱзӱни, тоозы);
- эрмекти синтаксис jанынан jартап (бӱдӱми, тӧс лӧ эчени члендери, олордын бой- бойыла колбузы);
-эрмектен сӧсколбулар чыгарып;
-танынан эмезе классла тургускан план аайынчаjурамал эмезе шӱӱген учурлу изложение, сочинение бичип.

Тузаланатан бичиктер ле электронный материалдар.
14

Бичиктер:
1.Алтай тил. Ӱредӱ бичик 4 класс

К.К. Пиянтинова. 2017 j

Иштеер тетрадьтар (Алтай тилле)
2. Иштеер тетрадь 4 класс
Ӱредӱчиге болушту бичиктер
3. Ӱредӱчиге болушту бичик 4 класс

Тематический планнын тузедузи
15

откон куни

уроктын темазы

кандый
шылтак

16

канайда
откургени

директордыҥ ÿредÿ
аайынча ордынчызыла
jоптолгон

17