1
Программаныҥ текши учуры
Алтай литературала иштеер программа филология билимдердиҥ докторы З.С.Казагачеваныҥ ла филология
билимдердиҥ докторы, профессоры Н.М.Киндикованыҥ «Алтай литератураныҥ программалары (5-11 класстар)»
деген ижине тайанып тургузылган.
Литератураны ӱренериниҥ тӧс амадузы- чӱмдемелдиҥ учурында салынган кӧгӱсэнчиле таныжары. Литератураныҥ
урокторында ӱренчиктер кычырарга темигип jат, ол ок ӧйдӧ кычырарыла jилбиркеп, таҥынаҥ кычырарына белетенет.
Фольклорло танышканы-ол элдеҥ ле озо тӧрӧл тилдиҥ jаражын сезери, сӱркеберлердиҥ байлыгыла оморкооры,
чӱмдемелде jажынган шӱӱлтени оҥдооры. Литературалык чӱмдемелде дезе кееркедим шӱӱлте айдылат. Чӱмдемелди
jаҥыс ла оҥдоп алар эмес, ол аайынча бойыныҥ шӱӱлтезин ачык-jарык айдары, jарашты кӧгӱсле сезип, сезимjини
тереҥжидери ле байыдары учурлу.
Литератураныҥ урогында Кижи ле Сӧс тӧс аjаруда болгонын чокымдап, текстти ширтеп, кееркедим сӧстиҥ
ийдезине, сӱр-кеберлердиҥ jажыдына, ойгорлык шӱӱлтениҥ учурына аҥылу аjару эдер.
10 класста кычырган чӱмдемелдер аайынча шӱӱп кӧргӧдий сурак тургузып, блааш-тартышту куучын ӧткӱрип,
ӱренчиктерди таҥынаҥ шӱӱр, сананар ла иштенер эдип тазыктырар. Анчада ла ӱренчиктердиҥ чӱмделге ле кӧчӱрме
ижин ууламjылаар.
Jаан аjару литератураныҥ теориязына, таҥынаҥ кычырарына, бедирениш иш ӧткӱрерине,
ӱренчиктердиҥ кӧрӱмин элбедери ле јилбӱзин тереҥжидерине ууламјылган.
3. «Алтай литература» деп курсты ӱредериниҥ амадузы
Литератураныҥ аҥылу темдеги- кееркедим сӧстиҥ болужыла аҥылу сӱр-кебер бӱдӱрип, эбиреде јӱрӱмди
эстетический кебинде јартаары ла кӧрӧри.
Литература ӱренчиктиҥ эстетикалык кӧрӱмин элбедерине, байлык кӧгӱстӱ болорына јаан камаанын јетирет.
Кееркедим чӱмдемел ажыра јайалтазын бастыра јанынаҥ элбеде ачып, тӧрӧлине чындык кӱӱндӱ, јарашты ла бийик
кӱӱн- тапты сезер, оҥдоор ӱренчик таскадары учурлу.
Алтай литератураны ӱредериниҥ тӧс амадулары:
- элбек кӧрӱм-шӱӱлтелӱ, текши культураны билер, текши кижилик байлыктарла таныш, ӧс литератураны аҥылап
билер, тӧрӧлине чындык кӱӱндӱ ӱренчик ӧскӱрери;
- ӱренчиктиҥ билгирлерин ле јайалталарын элбедип, јӱрӱмдик амадулар тургузып билерине ӱредери;
2
- алтай, тӱрк карындаштык, орус ла ӧскӧ ороондордыҥ литературазыла таныжып, јаҥыс ла оҥдоп алар эмес,
литературный кереестер аайынча бойыныҥ шӱӱлтезин ачык-јарык айдып, ылгап билери;
- литератураныҥ урогында Кижи ле Сӧс тӧс ајаруда болгонын чокымдап, текстти бастыра јанынаҥ ширтеп, кееркедим
сӧстиҥ ийдезине, сӱр-кеберлердиҥ јажыдына, ойгорлык шӱӱлтениҥ учурына ајару эдерине ӱредери;
- ӱренчиктерди ӱнле аҥылап кычырып билерине, текстти јартап, бастыра јанынаҥ ылгап, кееркедим тексттиҥ учуры
аайынча бойыныҥ кӧрӱмин чыгара айдарына ӱредери;
- кееркедим чӱмдемелдиҥ учурын јартаар аргаларды
билерине, кычырганы аайынча бойыныҥ шӱӱлтезин айдып, текст тургузарына ӱредери;
- текши ӱредӱ билгирлерге ле эдилгелерге јединери (амадулар тургузары, пландап билери, керектӱ материалды талдап,
бедренип билери, ӧ.ӧ.);
- ӱренчиктердиҥ куучын-эрмегин темиктирери;
-алтай бичиичилердиҥ чӱмдемелдерин кееркемелдиҥ ӧскӧ бӱдӱмдериле тӱҥдештирери.
Ӱредӱ планда «Алтай литература» деп курстыҥ јери:
10 класс – 68 час
10 класстыҥ ӱренчиктери нени билип, неге таскап алар учурлу:
- оос поэзияныҥ жанрларыныҥ аҥылузын;
- литератураныҥ тӱӱкизин ле теориязын, ӧйликтерге (период) бӧлингенин;
- литератураныҥ текши кижилик учурын;
- литератураныҥ тӧс бӱдӱмдерин ле жанрларын;
- бичиичилердиҥ jӱрӱмин ле чӱмделгезин;
- чӱмдемелди бӱткӱлинче ылгаарын кӧрӧри;
- чӱмдемелдиҥ шӱӱп кӧргӧдий сурактарын;
- геройлордыҥ кылык- jаҥдарын, эткен керектерин jартап билери;
- таҥынаҥ кычырган чӱмдемел аайынча кычырым сӧс (отзыв, рецензия) бичиири;
- бичиичилер керегинде jетирӱлер бедиреп, шиҥжӱлӱ ишке таскаар;
- бойыныҥ шӱӱлтезин бичип ле айдып темигери;
- бичиичиниҥ чӱмделгезиниҥ ле оныҥ кӧрӱм-шӱӱлтезиниҥ колбузын jартаары;
- башка-башка бӱдӱмдӱ бичимелдер (сочинениелер) бичиирине;
3
- критикалу статьяларга, ӱредӱчиниҥ jетирӱзине план, тезис, конспект тургузарына; - литературалык темага доклад ла
реферат белетеерине.
- алтай литератураныҥ бичиичилерин ӧскӧ укту бичиичилерле колбоп, тӱҥдештирип кӧрӧри.
4
№
10 класстыҥ алтай литературала календарно - тематический пландары.
Уроктын одотон ойи
Уроктын темазы
Берилген частар
План аайынча
фактически
1
Кире сос.
1
03.09
2
1
05.09
3
А.С. Толток.
А.С Толтоктын чумдемелдери.
Кожон «Кызыл Ойротко»
1
10.09
4
Алтай албатынын письмозынан.
1
12.09
5
1
17.09
6
П.А. Чагат – Строев. П. А. Чагат – Строевтин
чумделгези.
«Кууктин уни», «Уредуни кичеелдер».
1
19.09
7
«Jаны Чуй», «Буржуйдын сыгыды».
1
24.09
8
9
Тууjы «Кара - Корум».
2
26.09
01.10
10
П.В Кучияк. П.В. Кучияктын чумделгези.
1
03.10
11
«Алтай», «Алтын Кол».
1
08.10
5
12
13
Тууjы «Jанардын олуми».
2
15.10
17.10
14
15
Повесть «Оскус – Уул».
2
22.10
24.10
16
17
Кунлик бичимелдерден алынган узуктер.
2
05.11
07.11
3
12.11
14.11
19.11
18
19
20
Пьеса «Чейнеш» (беш картина).
Тос геройлордын сур – кебери.
21
Е.К. Стюарт «Анос».
1
21.11
22
К.Л. Лисовский «Серебристые ели», «Чуйский
тракт».
1
26.11
23
И.Е. Ерошин «Мой Алтай», «Колыбельная».
1
28.11
24
И.А. Мухачев «Сайгалата».
1
03.12
25
М.С. Шагинян «Собрание в Кош - Агаче».
1
05.12
26
27
28
А.Л. Коптелов «Улу кочуш» (узуктер).
2
10.12
12.12
17.12
29
Ч. А. Чунижеков. Ч.А. Чунижековтын чумдемел 1
jолы.
«Туулу Алтайымда», «Тракторист».
1
19.12
6
«Jайзаннын jаргызы», «Кырачынын сози».
2
«Мундузак» (узуктер).
2
34
«Мундузак» (узуктер).
J.Т. Бедюров чумделге jолы.
1
21.01
35
«Кара кынду улдуни».
1
23.01
36
«Германия jуузына», «Гитлердин jуузына».
1
28.01
37
«Эне – Торол Алтайым!», «Кара агаш ортодон». 1
30.01
38
«Письмо нокориме», «Атту черу кавалерист».
1
05.02
39
«Jенулу кожондор», «Кызыл – курен аттарыс».
1
06.02
2
1
11.02
13.02
18.02
30
31
32
33
40- «Фронтогы кунлик бичимелдерден алынгн»
41 (узуктер) .
42 Ч.И. Енчинов чумдемел jолы.
24.12
26.12
14.01
16.01
43
«Jараш jас».
1
20.02
44
«Аргымак», «Алтай баатырлар».
1
25.02
45
«Кайран кооркий», «Колында отту кыс».
1
27.02
46- Пьеса «Айтана» .
47
48 А.Ф. Саруева. А.Ф. Саруеванын чумделгези.
2
04.03
06.03
11.03
1
7
49
50
51
«Алтай керегинде кожон», «Сууш керегинде
1
кожон».
«Кулады оро куу барды», «Кок эзинге чечектер 1
jытанат».
«Память о войне», «Научи меня».
1
«В лунном озере столько лун», «Канатту
состор».
53- «Кижи ырыска туулган» (узук).
54
55 И.П. Кочеев. И.П. Кочеевтин чумделге jолы.
52
13.03
18.03
20.03
1
01.04
2
1
03.04
08.04
10.04
56
«Канатту наjыма», «Андый албаты бар!».
1
15.04
57
«Кышкы jолдо», «Чанкыр энирде».
1
17.04
58
«Нокорлориме»,«Ак кайын».
1
22.04
59
«Койчы кыс». «Аргымак».
1
24.04
60
«Аднай». «Чоболкоп».
1
29.04
61
«Улалу».
1
06.05
62- И.В. Шодоев. И.В. Шодоевтин чумделге jолы.
63 «Jанарым».
64 «Уч - Сумер». «Качук».
2
08.05
13.05
15.05
65- «Кызаланду jылдар».
66
2
1
20.05
22.05
8
67- Jыл туркунына уренгенин катап корори.
68
2
23.05
24.05
9
Темаларла пландаарынын тÿзедÿлери.
Ӧткÿрилген
öйи
Уроктордын темазы
Тÿзедÿнин
шылтагы
10
Тÿзедÿнин
сÿмези
эп- «Јарадылган»
директордын ÿредÿ
ле таскамал
аайынча ордынчызы
