4
Рабочая программа
по литературалык кычырыш (Литературное чтение (алтайском языке))
для 2 класса
Срок реализации программы: 2022-2023 учебный год
Составитель программы: учитель начальных классов
Язарова Н.М.
с. Паспарта, 2022 г.
Jартамал сӧс
Экинчи класста литературалык кычырыштын урокторын ӧткӱрери аайынча методика ууламϳылар ФГОС – тын некелтелерине тайанып
тургузылган. «Литературалык кычырышла иштеер программалар» аайынча ϳыл туркунына предметти ӧткӱрерине 68 час берилет (неделеде 2
час).
Ӱредӱ бичикте чӱмдемелдер 2-чи класстын ӱренчиктерине келишкедий 10 бӧлӱктен турат. «Jӱрӱмнин ϳолы – эн артык ӱредӱ», «Кӱс»,
«Калыктын оос чӱмделгези», «Алтайым, албатым, тӱӱкибис», «Кыш», «Тӧрӧл ϳеримнин ар – бӱткени, ан – кужы», «Ырыс эрчимдӱ иште»,
«Jас», «Ӧскӧ калыктардын литературазынан», «Jай».
Кажы ла бӧлӱкти ӱренип баштаар тушта, берилген эпиграфла иштеер, сонында темаларды ӱренгенде, ого база катап аϳару эдерге ϳараар.
Кажы ла четвертьте бир часты класста эмес кычырарына берер.
2 класста «Литературалык кычырыш» деп предметтин методика тӧзӧлгӧзи
2 класста «Литературалык кычырыш» деп предметтин тӧс амадузы – ӱренчиктерди кееркедим литература ажыра, чӱмдемелде айдылган
керектерди ле ондогы геройлордын кылык – ϳанын, эткен керектерин ϳӱрегине ϳуук алып, бойынын кылык – ϳаныла тӱнейлеп, келер ӧйдӧ
ϳаман ла ϳакшы керектерди ылгаштырып билер, Тӧрӧлин эрчимдӱ сӱӱген ле корыган улус тазыктырары. Чӱмдемелди кычырып тура, ӱренчик
мындый суракка каруу алар: «Менин тӧрӧлим Алтай, тӧрӧл ороонымда элимнин ϳӱрӱми ϳаранзын деп, келер ӧйдӧ мен кандый кижи болор
учурлу?»
Берилген предмет 2 класстын ӱренчиктерин кееркедим чӱмдемелдерле айдылганын терен ондоп, шӱӱп, кажы ла болуп турган керектерди
бойы ажыра ӧткӱрип, оны ϳакшы ϳаны ϳаар эбиртер улус таскадарына ууламϳылаар. «Литературалык кычырыштын» урокторында ϳӱрӱмге
таскадарына (воспитательная работа) учурлаган иштер кажы ла урокто ӧткӱрилер учурлу. Баштамы класстарды божодып ϳаткан ӱренчик
бойын алтай кижи деп билип, ӧскӧ калыктардан незиле аныланып турганын сӱреен ϳакшы ондоп алар учурлу.
ФГОС - тын некелтелериле, ӱренчиктерди алган билгирлерди ϳӱрӱминде тузаланып билерине ӱредип салары.
2
Кычырарынын технологиязы
2 – чи класстын ӱренчиктери чокым, ϳарт кӧндӱре, бойында эмезе ӱнле тыныда текстте токтой тӱжер темдектерди кӧргӱзип, кычырарына
ӱренет.
1 бӧлӱк. Кычырардан озо текстле иштеери.
1. Текстте не керегинде айдылганын озолондыра айдары (антиципация). Мында ӱредӱчи башка – башка эп – аргалар тузаланып (кӱӱ,
ϳурук, куучын ажыра), ӱренчик текстле баштапкы катап таныжарда, кандый кӱӱн – санаага келгени керегинде куучын ӧткӱрип ϳат.
Кычырардан озо текст не керегинде болоры аайынча айтканы тексттин содержаниезине (ондайына) келижип турган ба, ϳок по деп
кӧрӧр.
1. Текстти катап кычырары.
Бӱткӱл текстти эмезе онын кандый бир ӱзӱгин такпазынан ондо не керегинде айдылганын кӧгӱске алып кычырар. Башка – башка эп –
аргалар тузаланып, текстти ылгаар: текст ажыра авторло куучын ӧткӱрип, кычырганын ϳартап (комментирование), тӱлкӱӱр сӧстӧр талдап,
кычырганы аайынча куучын ӧткӱрер. Тексттин кажы ла бӧлӱгине сурак тургузар.
2. Бӱткӱл текст аайынча куучын ӧткӱрери.
Кычырганы аайынча бириктире айдып, сурактар тургузып, олорго каруу берер. Керекту учуралдарда текстке баштанып, онон темдектер
табып, чокым, ϳарт кычырып, бойынын каруузын керелеер.
3 бӧлӱк. Текстти кычырган кийнинде ӧткӱрер иштер.
1. Тексттин учуры аайынча куучын ӧткӱрери.
Бӱткӱл классла кычырганы аайынча куучын ӧткӱрер, кажы ла ӱренчикке текст аайынча нени сананып турганын чыгара айдар арга берер.
Автордын кӧрӱм – шӱӱлтези (позиция) ле ӱренчиктин (кычыраачынын) кӧрӱм –шӱӱлтези келижип турган ба, ϳок по деп кӧрӧр. Тексттин тӧс
шӱӱлтезин чокымдап чыгарар.
3
2. Бичиичиле таныжары.
Ӱредӱчи бичиичинин ϳӱрӱми керегинде куучындап, балдардын ϳажына келижип турган бичиктерди ӱренчиктерге кӧргӱзер.
3. Чӱмдемелдин бажалыгыла, ϳуругыла иштеери.
Чӱмдемелдин ады содержаниезине келижип турган ба, ϳок по, ненин учун анайда адалганы керегинде куучындажар.
4. Jайаандык иш ӧткӱрери.
Ӱренчиктердин кычыраачы ченемелине тайанып, олордын ϳайаанын ачар иш ӧткӱрер. Jайаандык иштерге геройдын адынан куучындаары,
текстти онон ары улартары, текстте керектин ээчий – деечий турганын солып, онон улам не болгонын бойы чӱмдеп куучындаары,
чӱмдемелге ϳурук ϳураары ла о.о. иштер кирет.
2 – чи класста текстти ылгаары
2 – чи класста текстти ылгап тура, ӱренчиктер чӱмдемелде берилген тӧс герой ло ондо ӧдӱп турган керектер керегинде бичиичинин
бойынын кӧрӱм – шӱӱлтезин чыгара айдарына ӱренип ϳат. Мыны чыгара айдарга ӱренчиктер текстте не керегинде айдылганын кӧгӱске алып,
такпазынан шиндеген бӱдӱмдӱ кычырышла кычырар учурлу. Текст ажыра авторло диалог ӧткӱрип, ылгаганы ϳедимдӱ. Мындый иш эки
бӧлӱктен турат: 1 – текстти кычырардан озо иш, 2 – текстти кычырып тура иш. Баштапкы бӧлӱкте ӱренчиктерге мындый амаду тургузар:
«Текстти кычырала, авторло орток куучын (диалог) ӧткӱрип, кычырардан озо айтканысты кӧрӧрис». Экинчи бӧлӱкте текстле баштапкы
катап танышкан кийнинде, экинчи катап кычырып ϳадала, такпазынан кычырып, авторло орток куучын канайда тӧзӧлӧрин кӧргӱзер.
Текстти кычырып тура, авторло орток куучын ӧткӱреринин аайы:
1. Тексттен автордын чике тургускан ла чике эмес тургускан сурактарын табар.
2. Ӱренчиктердин чӱмдемел ϳайаанын камызар: берилген ӱзӱкте эмезе бӱткӱл текстте айдылганы мынан ары канайдар, керек неле
божоор?
3. Кычырып тура, ӱренчиктер авторго бойлоры сурак тургузар. Мындый сурактардын каруузы, кыйалтазы ϳоктон, текстте болуп ϳат, ϳе
ол каруулар чикезинче берилбей, бӱткӱл тексттин содержаниезинде салынат: Эмди не боло берер? Ненин учун андый болор? Оны
канайда ϳартаар? Ол кем?...
4
4. Бу кӧдӱрилген сурактарга карууны ӱренчиктер база ок текстти кычырардан озо берип, онон ары текстти кычырып, ондо айдылганыла
тӱнейлеп кӧрӱп ϳат.
2 класста кычырарынын урокторында ФГОС – тын некелтелериле ӱредӱде ϳаны ϳедимдердин турулталары
Личностный турулталар:
1) бойынын Тöрöли, онын тÿÿкизи, алтай албаты учун оморкооры, баалаар ууламјыларын билери;
2) литературный чÿмдемелдердин эп – аргаларынын болужыла ар - бÿткеннин, улустын, культуранын, кудайга бÿдеринин бирлигине текши
кöрÿмдÿ болуп чыдаары;
3) эстетикалык кÿÿнин таскадары, јурамал литературанын чÿмдемелдерин угар ла эске ÿренер тöзöгöзине тайанып, сезимдер таскадары;
4) бойын тудунып билер, јакшы кÿÿнзеер, улуска килеер, кожо санааркаар сезимин темиктирер;
5) öскö улустын кÿÿн – санаазын, тÿÿкизин, культуразын тоорына ÿренери, башка укту улусла тен – тай јÿрери;
6) школдын јÿрÿминин, öмöлигинин ортодо иштеер темигÿлер алары;
7) ÿредÿге ууламјылаары;
8) блааш – тартышту учуралда эп таап билери, литературный чÿмдемелдин геройынын керегин ле бойынын керегин тÿндеп билери;
9) чÿмдемел ишле јилбиркеери, су – кадык јÿрÿмге ууламјы алары.
Метапредметный турулталар:
1) ÿредÿнин амадузын тургузып, оны бодоор эп- арга бедиреерин билип алары;
2) јайаан ла бедиреер кептÿ иштин эп- аргаларын табары;
5
3) амадузына ла айалгазына келиштире ÿредÿ эдилгелерди пландап билери, артык эп- аргаларды темдектеери;
4) ÿредÿ иштин једикпестерин табары;
5) бичиктер керегинде темдек- символ эп – аргалар тузаланганы;
6)коммуникативный ла познавательный амадуларды бодоорго тилдин артык эп- аргаларын тузаланганы;
7) сöзликтерден, справочниктерден ÿредÿ јетирÿ табарында башка – башка эп – аргалар тузаланганы;
8) речевой айдынышты чын тургусканы;
9) тÿндештирÿ, анализ, синтез, такып кöрöри, шылтак колбу деп эдилгелер эдип билери;
10) коштой кижини угуп билери, диалог тургузары;
11) кожо иштеер иште јöптöжип билери, бой – бойына темдек тургузары, бирлик амадулар тургузары;
12) блааш – тартышты эки де јанынын јилбÿлерин керекке алып бодоорго белени.
Предметный турулталар:
1) литератураны телекейлик ле национальный культуранын кебери, јанжыгуларды корыыр эп- арга деп ондооры;
2) кычырарынын учуры кижинин бойынын öзÿми деп ондооры. Тöрöл, улус, айландыра ар - бÿткен, культура, јакшы, јаман, најылык,
чындык керегинде ондомолдор билип алганы;
3) тилдин текши темигÿзин билери: тыныда ÿнле, ÿн чыгарбай алдында кычырары, кееркедим тексттин эн јенил эп – аргаларын билери;
4) кычырарынын башка – башка бÿдÿмдерин тузаланары ( учурлу, талдаш, бедиреш кептÿ); тексттин ылгамалында туружары, геройлордын
кылык – јанын баалаары;
6
5) танынан бойы јилбиркеп турган литератураны талдап алары, ондоорго ло толо јетирÿ аларга справочниктер тузаланары;
6) тексттердин ылгамалын эдери: шылтагын, тöс шÿÿлтезин табар, текстти бöлÿктерге бöлиир, бажалыктаар, тегин план тургузар, текстке
јуук куучындаар;
7) башка – башка кептÿ тексттерле иштеп билер, билим, ÿредÿ ле јурамал кептÿ чÿмдемелдердин анылу башказын табар. Праактикалык
кеминде бичиир тилин темиктирери ( куучындаары – ондый ок текст тургузып бичиир, рассуждение – суракка бичип каруу берери, јурамал –
геройдын јурамалын бичиир). Кычырганын чÿмдемелге отзыв бичиир;
8) Кееркедим – jайаан келтейин темиктирери, чÿмдемелге тайанып, јурукка тайанып, бойы текст тургузарын билери.
2- чи класстын ӱренчиктеринин билгирлери
Ӱренчиктер билер учурлу:
- текстти бӱткӱл сӧстӧрлӧ 1 минутта 60 сӧстӧн тыныда чокым – ϳарт кычырып;
- ϳаан эмес тексттерди ӱн чыгарбай бойында 1 минутта 70 сӧстӧн кычырып;
- кычырган произведениени берилген план аайынча толо куучындап;
- эске ӱренер 8-10 чӱмдемел (ол того кирер: ӱлгерлер, алкыш сӧстӧр, тооломоштор, модор сӧстӧр, сӧӧктор керегинде сӧгӱштер);
- чӱмдемелде геройдын эткен керектери, кылык – ϳаны керегинде бойынын шӱӱлтезин айдып;
- башка – башка тексттерде тӧс геройлордын кылык – ϳанын тӱнейлештирип;
- программада эске ӱренерге белен ӱлгерлерди чокым – ϳарт ӱнле кӧргӱзип эске айдып;
7
- танынан бичиктин эмезе чӱмдемелдин адын, авторын билип ле айдып;
- сӧзликтерле, онон до ӧскӧ керектӱ бичиктерле тузаланып.
8
Литературалык кычырыш
Класс 2
Ӱредÿчи Язарова Н.М.
Ӱредÿлик планла
Ончо 68 час; неделеде 2 час.
Ченелте иш _3__
Тайборина Н.Б. Литературалык кычырышла иштеер программалар (1-4 класс)/ Горно-Алтайск, 2012
Уренер бичик Тайборина Н.Б, Барантаева М.А., Тадырова А.Б. Литературалык кычырыш. 2 класс-Горно-Алтайск, 2014
9
Тематикалык план
№
Уроктын темазы
час. тоо
зы
ӧдӧр ӧйи
план
1
К. Э. Тепуков.
Билгирдин кӱни.
1
2.09
2
Бӧлӱкле таныжары. М. В. Мундус- Эдоков.
Ӱренчиктерге
1
6.09
3
К. Э. Тепуков керегинде. К. Э. Тепуков. Тӱш
Чӱмдемелдин тӧс геройы.
К. Э. Тепуков. Мен малчынын уулы
1
09.09
1
13.09
5
А. Я. Ередеев. Пенал.
Чӱмдемелдерге план тургузары
1
16.09
6
А. В. Тозыяков. Оок балдарга
1
20.09
7
Ӱренип бичиир чӱмдемел иш: «Jааназам,кем болорым»
1
23.09
8
Бӧлӱкле таныжары. А. Адаров. Кӱски салкын.
Эпитет
1
С. Манитов. Кӱс (« Арана» деп повестьтен алган ӱзӱк)
1
30.09
10
11
Э. Тоюшев. Куран ай. Л.Кокышев. Кӱс
И. Б. Шинжин. Уулынын ырызы
1
1
04.10
07.10
12
Бӧлӱкле таныштырары. Алтай албатынын кожондоры. Алкыш сӧстӧр
1
11.10
13
Укаа ла кеп сӧстӧр. Табышкактар
1
14.10
4
9
27.09
10
факт
Модор сӧстӧр. Тас, тас, таракай…
Кайчы, кайчы калт этти!
Поэттердин бичиген модорлоры. К.Кошев.
« Арал кара таралду…», « Арбын арба…»
Керик бака. Диалог
1
18.10
1
21.10
Чай ла сымда. Jалку карындаштар
Куу jарын. Тӱлкӱӱр сӧстӧр
Сооjын. Ийнек ле ан
Класста эмес кычырары
Тӱлкӱ лет турна (орус калыктын чӧрчӧги)
Айу ла кӧрӱк (хакас чӧрчӧк)
1
1
25.10
28.10
1
1
1
08.11
11.11
15.11
1
1
18.11
22.11
23
Чычкан ла булан (якут калыктын чӧрчӧги)
Jокту ӧбӧгӧн кастын эдин ӱлегени
(татар калыктын чӧрчӧги)
Не баалу? (осетин чӧрчӧк)
1
25.11
24
Бӧлӱкле таныштырары. А. Адаров. Албатым
1
29.11
25
26
В. И. Соёнов. Алтай jерис. Тӱӱкибис
С. С. Суразаков. П. В. Кучияктын jӱрӱминен.
П. Кучияк. Jаны Алтай. Тӱндештирӱ
И.В.Шодоев Школдо («Баштапкы алтамдар» деп повестьтен алган ӱзӱк)
1
1
02.12
06.12
1
09.12
Текстти бӧлӱктерге бӧлиири, план тургузары
И.В.Шодоевтин «Школдо» («Баштапкы алтамдар» деп повестьтен алган ӱзӱк)
деп куучыннын тӧс геройы, онын сӱр кебери
В. П. Ойношев. Тодоштор
А. Я. Ередеев Кой jыл керегинде jетирӱ. Алтай jылтоолош
1
13.12
1
1
16.12
20.12
А. Я. Ередеев Кара калаш
Ӱренип бичиир чӱмдемел иш: «Алыс та болзо, jерим бар,
Ас та болзо, албатым бар»
1
1
23.12
27.12
14
15
16
17
18
19
20
21
22
27
28
29
30
31
32
11
33
Класста эмес кычырары
1
13.01
34
35
1
1
17.01
20.01
1
24.01
37
38
Бӧлӱкле таныжары. Б. Суркашев. Кыш тӱжет
J.М. Кыдыев. Jылдык ӧбӧгӧннин ус балдары (чӧрчӧк)
Планды эки эп аргала тургузары
Э.М. Палкин. Тийин. К.Э. Тепуков. Соок-Таадакка Самара.
Чӱмдемелдердин темазы
Б. Канарин. Учурал
А.Я.Ередеев Кӧктийек
1
1
27.01
31.01
39
40
К.Э.Тепуков. Боро ӱкӱ
А.Я.Ередеев. Токпок jаак
1
1
03.02
07.02
41
И.П.Кочеев. Кичинек биледе.(«Шулмузак» деп куучыннан алган ӱзӱктер)
1
10.02
42
И.П.Кочеев. Пыйма ӧдӱктӱ куш
1
14.02
43
J.М.Кыдыев. Кара агаш ортозында.
1
17.02
44
45
К.Ч.Тӧлӧсӧв. Ирбис
Тенеринин текези (албатынын куучынынан)
1
1
21.02
24.02
46
Класста эмес кычырары
1
28.02
47
1
03.03
48
Бӧлӱкле таныжары. А.О.Адаров.
Ишмекчи кижи
С.С.Суразаков. Картаев Мызайдын ийттери
1
07.03
49
50
Ч.А.Чунижеков. Ырыс эрчимдӱ иштери
К.Э.Тепуков. Куштардын ӧштӱзи ле наjызы
1
1
10.03
14.03
51
52
А.Я. Ередеев. Малтага мак! Баштапкы болуш
Т.Б.Шинжин. Кижи сӱмелӱ
1
1
17.03
21.03
53
Проект: «Тӧрӧл jуртымнын jарлу улузы»
1
24.03
36
12
Бӧлӱкле таныжары. П.Т.Самык. Jас келгени
К.Ч. Тӧлӧсӧв. Jастын темдеги
А.О.Адаров. Эне. Э.Палкин. Эне.
Уйгаштыру
И.Б.Шинжин.Ӱредӱчи ле менин энем
Ч.А.Чунижеков. Эне
Л.В.Кокышев. Балдардын манырлап jӱргени
1
1
1
04.04
07.04
11.04
1
1
1
14.04
18.04
21.04
60
Ю.М. Кыдыев. Jаланда.
Л.В.Кокышев. Тааннын балазы
1
25.04
61
А.Я.Ередеев. Адарунын кожоны.
Ш.П.Шатинов.Jас
А.С.Пушкин.Кыш
1
28.04
1
02.05
А.П.Гайдар. Уйат
Л.Н.Толстой. Ёж ло койон.
Басня- литературалык жанр
Ш.Перро. Золушка
Бӧлӱкле таныжары. Э.М.Палкин. Jай келди
К.Д.Кошев. Наjылык. К.Э.Тепуков.Jай
А.Я.Ередеев. Аргымак.Сочинение «Сакылталу jай келди!»
1
1
05.05
16.05
1
1
1
1
19.05
23.05
26.05
30.05
54
55
56
57
58
59
62
63
64
65
66
67
68
Тузаланар литература
13
Уредучиге
Уренчикке
1. Тайборина Н.Б. Литературалык кычырышла иштеер программалар (1-4 класс).- Литературалык кычырыш. 2 класс
Горно-Алтайск, 2012
2. Федеральный государственный стандарт начального общего образования. – М.,
2011
3. Федеральный государственный стандарт основного общего образования. – М., 2011
4. Фундаментальное ядро содержания общего образования.
5. Концепция духовно-нравственного развития и воспитания личности гражданина
России.
6. Тайборина Н.Б., Тадырова А.Б. Литературалык кычырыштын урокторын откурери
аайынча методика ууламjылар (ӱредӱчиге керектӱ методикалык пособие). – ГорноАлтайск, 2012
14
Тематикалык планды тӱзедер лист
Урокты
öткӱрген öй
Уроктын темазы
Тӱзедилген шылтак
15
Тӱзедилген эп-арга
Директордын уредутаскамал
аайынча ордынчызыла
jöптöжӱ
